Al meer dan honderd jaar is de roman Josefine Mutzenbacher of Het leven van een Weense hoer onderwerp van controverse vanwege de wellustige weergave van kinder- en vrouwelijke seksualiteit. Het boek kwam uit in 1906. Josefine Mutzenbacher zou het pseudoniem zijn van de Oostenrijkse-Hongaarse schrijver Felix Salten. Dit pornografische verhaal staat echter haaks op zijn andere bekende werk: Bambi, een leven in het bos, dat vereeuwigd werd door verfilming door Walt Disney.
Een belangrijke maatschappelijke kwestie
In de film Mutzenbacher zit nochtans veel meer dan de bespreking van seksueel getinte herinneringen van een jonge prostituee, die bovenal getuigt van de vernedering en objectivering van het vrouwenlichaam in een Europese maatschappij waarin de mannelijke almacht domineert. Hoe moeten we deze onderdrukking vandaag benaderen? Dat is het vraagstuk dat de Oostenrijkse filmmaker Ruth Beckermann wil onderzoeken via de ambigue fascinatie die de seksuele lading van het boek op mannen heeft. Want zij staan centraal in haar film, hoe bizar dat ook lijkt.
Mutzenbacher brengt een honderdtal mannen voor de camera. Ze kregen de vraag om elk een fragment uit het boek voor te lezen en te vertellen welke indrukken, emoties en levenservaringen dit bij hen oproept. Maar hoe praat je over zoiets intiems als seks voor een camera, wetende dat je die persoonlijke ervaring hiermee in de openbaarheid brengt? Hoe kunnen we het mannelijke verlangen op klaarlichte dag accepteren, terwijl Me Too en de bevrijding van de vrouwelijke stem het machtsmisbruik hebben aangetoond en de maatschappij in haar geheel eindelijk hebben overtuigd om het misbruik, het geweld en de ondraaglijke inbreuken op de waardigheid van vrouwen te erkennen? Hoe kan een man zijn seksualiteit en verlangens op een gezonde en respectvolle manier uiten? Is dit zelfs nog verstaanbaar in de huidige context? Over deze grote vragen buigt de documentaire van Ruth Beckermann zich met het nodige intellect.
Een constant engagement
De filmmaker heeft de gave om de diepgang en complexiteit van een menselijke ervaring achter de anekdotische gebeurtenis weer te geven. Ruth Beckermann is geboren in Wenen in 1952, als kind van Joodse ouders die de Holocaust hebben overleefd. Ze studeerde journalistiek en kunstgeschiedenis in Wenen en Tel-Aviv, en fotografie in New York. Haar eerste documentaires dragen ook haar stempel, zoals het sterke Wien Retour (Terug naar Wenen) uit 1983. Samen met Josef Aichholzer reconstrueerde ze via het portret van de Joods-Oostenrijkse communist en historicus Franz West het leven van de Joodse gemeenschap, de geschiedenis van de arbeidersbeweging en de opkomst van het fascisme tijdens het interbellum in Oostenrijk. Net als Die papierene Brücke (De papieren brug), die het verhaal vertelt van een tijdperk en een regio, en zo de geschiedenis van de Joden uit Centraal-Europa schetst. Ruth Beckermann heeft het in zich om via getuigenissen een maatschappelijke en historische realiteit weer te geven. Maar ook een artistieke fijngevoeligheid die steeds ten dienste staat van een beproefd humanisme en met de tijd alleen maar aanzwelt. Dat is ook het geval voor haar aangrijpende werk Die Geträumten (De Gedroomden), onder meer bekroond met de Prix international de la SCAM/Cinéma du Réel 2016, dat het liefdesverhaal van Ingeborg Bachmann en Paul Celan schetst aan de hand van brieven tussen beide dichters. Ook niet te vergeten is Waldheims Waltzer (De Waldheimwals). De film schetst een venijnig portret van de voormalige secretaris-generaal van de VN, Kurt Waldheim, die in 1986 – ondanks de onthulling van zijn naziverleden – verkozen werd tot president van Oostenrijk. Een documentaire die het officiële Oostenrijkse geheugen confronteert met een van de donkerste bladzijden uit de geschiedenis van het land. En die op de Berlinale 2018 de Glashütte-prijs kreeg voor beste documentairefilm.
Uiteraard zou je wel geneigd zijn om Mutzenbacher als iets minder politiek op te vatten. Maar dat zou een miskenning zijn van zowel de sociale en maatschappelijke insteek van de documentaire van Ruth Beckermann, als het belang van het onderwerp zelf. Achter een ogenschijnlijke eenvoud rijst de fundamentele vraag van seksualiteit en de rol die ze ons toebedeelt in de maatschappij. Een maatschappij die eindelijk alle geslachten en genders op dezelfde hoogte begint te zetten. Maar we hebben helaas nog een zeer lange weg af te leggen tot dit ook effectief in onze menselijke genen verweven zit.
Mutzenbacher van Ruth Beckermann, 21 december om 19 uur, filmvertoning en Q&A met de filmmaker.
