Cecilia Bartoli

Georg Friedrich Händel 
1685-1759

 
Giulio Cesare in Egitto, HWV 17 (1724)

Duur:
eerste deel 1h20
pauze
tweede deel 1h35

Wie zingt, die wint: Händels Giulio Cesare in Egitto  

Het waren Händels wonderjaren, 1724 en 1725. Driemaal wist hij met zijn opera’s de hoogste toppen te scheren: van Rodelinda over Tamerlano tot Giulio Cesare in Egitto (HWV17) - een werk dat tot op vandaag tot zijn meest geliefde opusnummers behoort. Händel schreef Guilio Cesare voor de Royal Academy in Londen, die de eerste productie presenteerde in King’s Theatre, Haymarket. Het werk had alles om een superhit te worden en maakte die premisse ook waar, met dank aan de onweerstaanbare combinatie van drama, glamour en stemmenspektakel.  

Trendgevoelige storytelling
Dat Giulio Cesare weet te boeien van de eerste noot tot de dubbele maatstreep is het resultaat van Händels eigenzinnige receptuur. Zo is zijn keuze voor historische personages in een semi-fictieve vertelling ietwat ongewoon. Dat Händel de gebruikelijke mythologische verhaalstof links liet liggen, heeft alles te maken met een theatertrend van het voorbije seizoen, toen Londen had gesmuld van Shakespeares Julius Caesar en Drydens All for Love. De roemruchte Romeinse keizer en zijn Egyptische belle, Cleopatra, mochten daarom opnieuw opdraven in het libretto dat Händel bestelde bij de gerenommeerde Italiaanse auteur Nicola Francesco Haym. 

Die herwerkte een tekst van Giacomo Francesco Bussani (Venetië, 1677) tot een drieakter vol actie, cliffhangers en emotionele rollercoasters. De setting: het Oude Egypte, 48 voor Christus. Julius Caesar raakt verwikkeld in een machtsstrijd binnen de Egyptische koninklijke familie. In het oog van de storm staat de ravissante Cleopatra die plannen smeedt om haar broer Tolomeo van de troon te stoten. Naast een kulturkampf ontstaat er ook een heftige romance tussen Cleopatra en Caesar. Uiteindelijk wint de liefde en plaatst Cleopatra het Egyptische rijk onder Caesars bescherming.   

Doortimmerde dramaturgie
Wie de partituur onder de loep legt, merkt al gauw dat Händel ze vakkundig om de leest van zijn premièrecast heeft gesmeed. In lijn met de missie van de Academy werden daarvoor enkel de allerbeste stemmen en grootste muziekpersoonlijkheden aangezocht. De rol van Cleopatra was voor Francesca Cuzzoni, die zich met haar magistrale sopraan en explosieve rivaliteit met Faustina Bordoni de geschiedenis inzong. Caesar werd vertolkt door Francesco Bernardi alias Senesino: een gevierde alto castrato met bedenkelijke privé-reputatie. Hij zou zich immers meermaals aan obsceen taalgebruik en misogynie schuldig hebben gemaakt. 

Ondanks hun sterrenstreken was het muzikale meesterschap van de hoofdrolspelers onbetwist. Librettist en componist moesten dus in de eerste plaats voor applausaria’s zorgen: een taak waar ze zich met verve van kweten. In de liederen, alle van het type ‘Da Capo’ (met een ABA-vorm, bestaande uit quasi-identieke buitendelen en een contrasterend middendeel), reflecteren de personages op de gebeurtenissen. Dat doen ze in een muziek van contrasten, laag na laag van hun gevoelswereld onthullend. De (eerder compacte) recitatieven zorgen voor narratieve stuwkracht en bieden de personages de kans om met elkaar en de buitenwereld te interageren. Ook koor en orkest krijgen een glansrol: nooit eerder maakte Händel het zo bont met zijn instrumentatie, die onder meer twee paar hoorns in verschillende stemmingen en een podiumensemble van harp, theorbe en viola da gamba behelst. Die opulente opzet levert een rist onvergetelijke scènes op, van het bloeddorstige koor aan het einde van Caesars aria AI lampo (akte 2) over de kletterende ruzie tussen Cleopatra en Tolomeo en de heroïsche verschijning van Caesar uit de golven die de spanning breekt van Cleopatra’s wanhopige Piangeró (beide in akte 3).  

Cherchez la femme
Caesar mag het dan tot titelpersonage hebben geschopt, de spil van deze opera is Cleopatra. Net als in Rodelinda en Tamerlano is het een vrouw die vooroordelen en tegenspoed weet te overwinnen en zich de held van de dag mag noemen. Cleopatra is een echte royal: trots, moedig en strijdvaardig. Maar ze is ook een mens van vlees en bloed: zelfzuchtig en manipulatief, opportunistisch en onbeschaamd, plagerig, grappig, hopeloos verliefd. Knap hoe Haym en Händel het personage laten evolueren: de zelfbewuste dame van de eerste akte wordt van verlangen naar wanhoop gedreven in de tweede maar werkt zich in de derde alsnog naar de triomf. Zo komt ze als een rijper en rijker personage uit het verhaal. 

Dan is Caesar meer rechttoe-rechtaan: van zijn eerste tot zijn laatste aria is hij de manhaftige strijder, de ongeduldige lover, de onwankelbare staatsman. Enkel in zijn laatste duet met Cleopatra toont hij zich van een zachtere, kwetsbare kant. En dan is er nog Tolomeo, de slechterik van dienst. Ook hij krijgt van Händel een prachtpartij, waarvan elke notenbalk illustreert hoe hij zich een weg door het leven konkelt - soms dodelijk beledigd en dorstend naar wraak, dan weer humeurig of kleinzielig, arrogant, vals en glad als een aal. Daar stopt het niet: ook alle andere zangers krijgen muziek van topkwaliteit voor de kiezen, die een Händel op de piek van zijn kunnen toont.  

Van recyclage tot revival
Of Giulio Cesare in Egitto echt het broeierige spektakel is dat Händel-eminentie Winton Dean erin las (“een glorificatie van seksuele passie ongehinderd door de schaduw van het huwelijk”) laten we in het midden. Maar dat de opera een blijvende fascinatie opwekt, staat buiten kijf. Nog tijdens Händels leven werd het werk 34 keer opgevoerd, steeds met supersterren op de affiche. De revival van het werk in de 20ste eeuw ging met de nodige kinderziekten gepaard. Zo was de eerste ‘moderne’ uitvoering (Göttingen, 1922) gebaseerd op een partituur die sterk afweek van Händels origineel. Toch wist Giulio Cesare zich een weg naar het kernrepertoire te banen en bleef het aandacht, lauweren én illustere Cleopatra’s oogsten. Joan Sutherland, Montserrat Caballé en nu dus ook Cecilia Bartoli: een pantheon van gepast Händeliaanse allures.  

Sofie Taes