Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Cine-concert: The Phantom of the Opera
7 Maa.'24
- 20:00
Henry Le Boeufzaal
Carl Davis (1936-2023)
muziek voor The Phantom of the Opera (1996)
met een vertoning van de stomme film The Phantom of the Opera uit 1925 (gerestaureerd in 1996)
Regie: Rupert Julian
Scenario gebaseerd op Le Fantôme de l'Opéra, novelle uit 1910 van Gaston Leroux
Producent: Carl Laemmle
Hoofdrolspelers: Lon Chaney, Norman Kerry, Mary Philbin
Cinematografie: Charles Van Enger
FILMPHILHARMONIC EDITION
Film by courtesy of Photoplay Productions
©1996 Photoplay Productions.
Music by courtesy of Faber Music
In collaboration with Europäische FilmPhilharmonie
In 1996 componeerde de Amerikaanse dirigent en componist Carl Davis nieuwe muziek voor de stomme film The Phantom of the Opera uit 1925, de eerste verfilming ooit van Gaston Leroux’ gelijknamige novelle. Deze partituur, die in 19966 première ging op het Edinburgh Film Festival, wordt in Bozar gedirigeerd door filmmuziekexpert Frank Strobel.
Begin jaren 1920 vatte de Nieuw-Zeelandse regisseur Rupert Julian het plan op om Le Fantôme de l’Opéra, een boek van Gaston Leroux, te verfilmen. Voor de titelrol sprak hij Lon Chaney aan die kort voordien The Hunchback of Notre Dame had vertolkt en bekend stond om zijn innovatieve make-up. Mét resultaat, want toen het spook tijdens de première in 1925 op het witte doek zijn skeletachtige gezicht onthulde, schreeuwde het publiek het uit. Daarnaast miste ook het pompeuze gemaskerde bal, het neerkomen van de immense kristallen luster en de grotesk-griezelige spookwereld onder het Parijse operahuis haar effect niet. Verschillende restauraties zorgden ervoor dat de film ook vandaag nog een klassieker is die je moet gezien hebben.
De Amerikaanse dirigent en componist Carl Davis, afgelopen zomer jammer genoeg overleden, schreef musicals en opera’s, werd bekend door zijn muziek voor televisieprogramma’s van de BBC en heeft ook heel wat filmpartituren op zijn naam staan, voor onder andere The Great Gatsby, Mothers & Daughters en The Understudy. Nieuwe muziek componeren voor stille films was een andere specialisatie van Carl Davis: naast voor The Phantom of the Opera schreef hij ook muziek voor de DVD-releases van Ben-Hur, Safety Last en Charlie Chaplins City Lights (arrangement).
Vorig seizoen startte het Belgian National Orchestra met de reeks Film Symphonic. Onder het curatorschap van Dirk Brossé en Frank Strobel worden er in Bozar sindsdien regelmatig filmmuziekconcerten georganiseerd. Dirk Brossé hoeft in België niet meer voorgesteld te worden, maar wie is de Duitse dirigent Frank Strobel, die vorig jaar Hitchcocks Vertigo dirigeerde en die op 7 maart 2024 terugkomt naar Bozar voor The Phantom of the Opera? Een interview met misschien wel dé pionier van de filmmuziekconcertbeweging!
"Het spook krijgt door Carl Davis’ muziek een tragische dimensie"
Vanwaar de keuze om je te specialiseren in filmmuziekconcerten?
Met een vader die een van de oprichters van FilmFest München was en een concertpianiste als grootmoeder, was de combinatie film en muziek voor mij een erg logische keuze. Cinema was alomtegenwoordig in mijn ouderlijk huis. Als muzikant ontdekte ik al vroeg dat er een ongelofelijk repertoire aan filmmuziek bestaat, waarover toen nauwelijks iets geweten was. Dat vond ik onrechtvaardig, en dus besloot ik daaraan iets te veranderen.
In het jaar 2000 richtte je de Europäische FilmPhilharmonie op. Wat doet deze organisatie precies?
In de jaren 1980 beleefde de live uitvoering van filmmuziek een renaissance. Ik was een van de mensen die aan de wieg stonden van die beweging. Maar elke keer dat ik voor een filmmuziekconcert werd geëngageerd, merkte ik dat orkesten, concertzalen en operahuizen weinig tot geen kennis bezaten wat betreft het organiseren van filmmuziekconcerten. Het oprichten van de Europäische FilmPhilharmonie in het jaar 2000 had als doel om filmmuziekconcerten (zowel de live begeleiding van films als het spelen van filmmuziek in een klassiek concert) te professionaliseren. Daarnaast houden we ons ook bezig met de productie van filmmuziek voor bioscoopfilms. Culturele instellingen vinden in de Europäische Filmphilharmonie een partner die hen zowel inhoudelijk als productioneel bijstaat. We doen onderzoek naar films die men met een live orkest kan begeleiden: zowel stomme films (eventueel met nieuwe muziek) als klankfilms. We hebben contact met ongelofelijk veel uitgeverijen, componisten en hun erfgenamen, bibliotheken, filmmaatschappijen en ga zo maar door om licentievragen op te helderen en kwalitatief orkestmateriaal te verkrijgen, we bedenken programma’s voor mogelijke filmmuziekconcerten en helpen bij de uitvoering van die concerten. Met het Belgian National Orchestra werken we al zo’n 15 jaar samen!
Op 7 maart kom je naar Bozar voor The Phantom of the Opera, een film uit 1925. Kan je iets meer vertellen over de muziek, die in 1996 werd geschreven door Carl Davis?
Carl Davis, afgelopen zomer jammer genoeg overleden, was echt een van de veteranen van de filmmuziekconcertbeweging. Hij is vooral gekend als succesvol film- en televisiecomponist die ongelofelijk veel in Groot-Brittannië (onder andere voor de BBC) en in Amerika heeft gewerkt. Sinds de late jaren ’70 schreef hij echter ook regelmatig nieuwe partituren voor stomme films, daaronder ook voor Ben-Hur en Safety Last. Zijn muzikale taal is bijzonder theatraal, en zijn stijl kan je nog het best vergelijken met de vroege Hollywoodmuziek uit de jaren ’30. Carl Davis is een van die componisten die er op briljante wijze in slaagt om met zijn muziek het verhaal van de film niet enkel te vertellen, maar ook extra diepte te verlenen. Het hoofdpersonage van The Phantom of the Opera bijvoorbeeld krijgt door zijn muziek een tragische dimensie: als publiek leeft men mee met de wanstaltige man die naast geweld ook een grote emotionaliteit in zich draagt.
The Phantom of the Opera is een film over muziek. Hoe gaat Carl Davis daarmee om?
Door deels ook diëgetische muziek te componeren. Er zit bijvoorbeeld bijzonder veel orgelmuziek in de partituur. Daar kijk ik echt naar uit! En als in de film een opera wordt gedirigeerd, dan schrijft Carl Davis ook daadwerkelijk een opera-ouverture. Het geniale aan zijn partituur is echter dat die diëgetische muziek – hier de operaouverture – algauw subtiel overgaat in muziek die meer de psychologie van de hoofdpersonages volgt. Naast raffinement schuilt er in zijn muziek echter ook veel humor. Als mens was Carl Davis altijd ongelofelijk vrolijk, ludiek en geestig. Dat schemert door in zijn muziek!
Hoe functioneert de synchronisatie tussen muziek en film in het live concert dat je zal dirigeren?
Ik werk zonder technische hulpmiddelen en dirigeer louter op basis van het filmbeeld dat ik zie. Voor mij is het belangrijk dat ik samen met de film kan ademen. In de partituur heb je bovenaan een extra notenbalk waarop genoteerd staat wat er op dat moment in de partituur precies in de film gebeurt: een deur die toegaat, een personage dat zijn hoofd beweegt, een cut naar een ander beeld … Idealiter – dat is toch wat wij bij de Europäische FilmPhilharmonie proberen – zijn die zaken ook ritmisch genoteerd. Als dirigent moet je goed weten op welke momenten het extreem belangrijk is om precies te zijn, en op welke momenten je wat meer vrijheid hebt. Je moet telkens zo’n 40 seconden tot anderhalve minuut vooruitdenken.
Er is nu nieuwe muziek voor The Phantom of the Opera gecomponeerd, maar hoe werd deze film in de jaren 1920 uitgevoerd? Met een pianist erbij?
Pianisten vond je enkel in kleine cinema’s. Grote filmpaleizen hadden elk hun eigen orkest. Middelgrote filmzalen deden beroep op een ensemble van zo’n 15 à 20 instrumentalisten. Vandaag wordt dit vaak vergeten, maar filmvertoningen zonder live muziek waren toen ondenkbaar: alsof je een opera zou opvoeren zonder orkest. Stomme films horen eigenlijk niet zonder live muziek bekeken te worden want zo zijn ze nooit geconcipieerd geweest. Misschien ook goed om nog even te vermelden dat de film op zich slechts één onderdeel was van een avondje uit in een filmpaleis. Voordien werd er door het orkest nog een ouverture gespeeld, er werden kortfilms vertoond, reclamespotjes en nieuwsberichten, en – zeer belangrijk – er waren ook steeds weer variété-acts van live artiesten. De klassieke filmpaleizen, vaak met een capaciteit van 2000 à 3000 toeschouwers, hadden niet alleen een orkestbak, maar ook een brede, ondiepe toneeltoren, zodat het filmscherm kon weggetrokken worden en het daarachterliggende podium zichtbaar werd voor live-artiesten. Die zongen dan chansons, deden trapeze-acts, brachten circusnummers en ga zo maar door. Je kan het je nauwelijks voorstellen, maar in het Berlijn van de jaren 1920 waren er maar liefst 30 filmpaleizen die een orkest vast in dienst hadden van meer dan 50 muzikanten. En fun fact: de muzikanten van die filmpaleisorkesten verdienden tot drie keer meer dan de muzikanten van de Berliner Philharmoniker.
En dan is de grote vraag natuurlijk: wat hebben al die orkesten gespeeld?
Bijna nooit muziek die speciaal voor de film werd gecomponeerd. Dat was enkel en alleen het geval bij grote prestigeprojecten zoals de film Metropolis. De regel was dat de kapelmeester van het orkest van het filmpaleis de film bekeek en dan voor die film een soort van compilatie samenstelde. Elk filmpaleis had zijn eigen bibliotheek met daarin duizenden muziekfragmenten: stukken partituur van zo’n 3 tot 5 bladzijden. Dat waren ofwel stukjes klassiek repertoire (van Grieg, Liszt, Chopin en Mendelssohn bijvoorbeeld), ofwel stukjes muziek die speciaal voor filmgebruik waren gecomponeerd. Een boek dat muziekstukken bundelde voor de begeleiding van stomme films noemde men in Duitsland trouwens een ‘Kinothek’ (een samenvoeging van ‘Kino’ en ‘Bibliothek’). Elke muzikant kreeg dus zo’n 50 à 60 door de kapelmeester uitgekozen muziekfragmenten op zijn pupiter, in de juiste volgorde. Maar hoe komt men van het ene stukje muziek in het andere? Instrumentalisten van filmpaleisorkesten waren in staat om met 80 muzikanten tegelijk van het ene stuk in het andere te moduleren. Daarvoor waren er zogenaamde modulatietabellen in omloop, die elke muzikant die daar werd tewerkgesteld, vanbuiten moest kennen. De dirigent had een rode lamp op zijn dirigentenpupiter staan, die hij met een voetpedaal kon bedienen. Brandde de lamp, dan was dit het signaal dat men overging naar het volgende muziekfragment en dat men moest beginnen te moduleren volgens de geijkte procedure … Fantastisch toch?
Wat maakt voor u vandaag de magie uit van een filmmuziekconcert?
Films niet op je eentje in de zetel bekijken, maar met vele mensen samen in een grote zaal als de Henry Le Boeufzaal in Bozar, waar ook nog eens een live orkest speelt, is steeds weer een intense ervaring. Het orkest zorgt voor een driedimensionale klankbeleving die zijn gelijke niet heeft, en waardoor je de film veel intenser – emotioneler – beleeft. Het gemeenschapsaspect is voor mij ook zeer belangrijk: samen even ontsnappen aan het leven van alledag, samen emoties beleven, nadien dan ook daarover praten … dat is zo waardevol!
Frank Strobel
muzikale leiding
De Duitse dirigent Frank Strobel is een pionier op het vlak van filmconcerten. Hij liet de westerse wereld kennismaken met de filmmuziek van Alfred Schnittke, reconstrueerde de partituur die Prokofiev voor de Sovjetfilm Alexander Nevsky schreef en dirigeerde de Berliner Philharmoniker tijdens de wereldpremière van de gerestaureerde versie van Metropolis. Naast artistiek directeur van de door hem in 2000 gestichte Europäische FilmPhilharmonie (toegespitst op het brengen van filmmuziek in concertzalen), is Frank Strobel ook chef-dirigent van het WDR Funkhausorchester Keulen. Het terug op het podium brengen van vergeten repertoire is een andere specialisatie van Frank Strobel, die in de voorbije jaren muziek herontdekte van Schnittke, Franz Schreker, Alexander von Zemlinsky en Siegfried Wagner. De Duitse dirigent beschikt over een omvangrijke discografie met onder andere eerste opnames van de filmmuzieksuites van Alfred Schnittke (in samenwerking met het Rundfunk-Sinfonieorchester Berlijn). Vorig seizoen dirigeerde hij in Bozar de filmmuziek van Hitchcock’s filmklassieker Vertigo.
Belgian National Orchestra
Het Belgian National Orchestra, dat werd opgericht in 1936, is de geprivilegieerde partner van Bozar. Het orkest staat sinds september 2022 onder leiding van chef-dirigent Antony Hermus, met Roberto González-Monjas als gastdirigent en Michael Schønwandt als geassocieerd dirigent. Het Belgian National Orchestra treedt op met solisten van wereldformaat als Hilary Hahn, Christian Tetzlaff, Thomas Hampson, Aleksandra Kurzak, Leif Ove Andsnes, Víkingur Ólafsson, Sergey Khachatryan en Truls Mørk. Verder investeert het Belgian National Orchestra in de toekomstige generatie luisteraars en deinst het niet terug voor vernieuwende projecten, zoals met pop-rock-artiest Ozark Henry en recent met Stromae voor zijn nieuwe album Multitude. Het Belgian National Orchestra wordt ondersteund door de Belgische federale Tax Shelter, de Nationale Loterij en Casa Kafka Pictures.
Konzertmeister
Alexei Moshkov
eerste viool
Sophie Causanschi
Isabelle Chardon *
Sarah Guiguet *
Maria Boila
Nicolas Deharven
Françoise Gilliquet
Philip Handschoewerker
Akika Hayakawa
Serge Stons
Isabelle Rowland
Paola Carmona
tweede viool
Eric Baeten
Igancio Rodriguez **
Marie-Daniëlle Turner *
Sophie Demoulin
Isabelle Deschamps
Hartwich D’Haene
Pierre Hanquin
Anouk Lapaire
Jacqueline Preys
Ana Spanu
Tatiana Vavalina
altviool
Mark Sabbah *
Dmitry Ryabinin*
Sophie Destivelle
Katelijne Onsia
Marinela Serban
Silvia Tentori
Edouard Thise
Gregory Camacho
cello
Pierre Fontenel
Lesya Demkovych
Philippe Lefin
Uros Nastic
Taras Zanchak
contrabas
Robby Hellijn
Robertino Mihai ***
Serghei Gorlenko *
Ludo Joly *
Miguel Meulders
fluit
Baudoin Giaux ***
Denis Pierre Gustin **
Clémence Dujardin
hobo
Dimitri Baeteman ***
Bram Nolf *
klarinet
Julien Beneteau **
Charline Potvin
Tomori Takeda
fagot
Gordon Fantini ***
Zhenyu Cao
hoorn
Bart Cypers **
Katrien Vintioen *
Bernard Wasnaire *
Jelle Soen
trompet
Leo Wouters ***
Robby Boone
trombone
Bruno Debusschere **
Sander Vets
Geert Devos
pauken
Nico Schoeters ***
percussie
Katia Godart *
Koen Maes
Arthur Ros
harp
Eleonora Congiu
orgel
Karol Golebiowski
*** aanvoerder
** 1e solist
* solist
VRI 15.03 | 20:00
Vivier, Henderickx & Stravinsky
VRI 29.03 | 20:00
Khachatryan speelt Bruch
ZON 14.04 | 15:00
Mahler 6 & Goerner speelt Mozart
ZAT 20.04 | 20:00
Tsjaikovski 5 & Florian Noack speelt Medtner
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Comte Etienne Davignon • Madame Léo Goldschmidt
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • De heer en mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Comte et Comtesse Bernard de Grunne • Madame Nathalie Guiot • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur et Madame Claude Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Baron Andreas de Leenheer ✝ • Monsieur et Madame François Legein • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • De heer en mevrouw Thomas Leysen • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en mevrouw Frank Monstrey • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Jean Pelfrène-Piqueray • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Lucia Recalde Langarica • Madame Hermine Rédélé-Siegrist • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist-Mendelssohn • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • De heer en mevrouw Coen Teulings • Messieurs Oliver Toegemann et Bernard Slegten • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • Mevrouw Yung Shin Van Der Sype • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • Monsieur et Madame Guy Viellevigne • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Robert Willocx ✝ • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Zita, maison d'art et d'âme
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul Bosmans • Monsieur et Madame Paul De Groote • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André • Docteur Amine Benyakoub • Mevrouw Sofie Bouckenooghe • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur et Madame Melhan-Gam • Monsieur et Madame Clément et Caroline Vey-Werny • Mademoiselle Cory Zhang