Camerata Salzburg & Janine Jansen

Joseph Haydn

1732-1809 

Symfonie nr. 6 in D, “Le matin” (1761) (24')

• Adagio – Allegro 
• Adagio – Andante – Adagio 
• Minuet – Trio 
• Finale: Allegro 

Johann Sebastian Bach

1685-1750 

Concerto voor 2 violen in d, BWV 1043 (1718-20) (17')

• Vivace
• Largo, ma non tanto 
• Allegro 

pauze

Wolfgang Amadeus Mozart

1756-1791 

Concerto voor viool en orkest nr. 3 in G, KV 216 (1775) (24')

• Allegro 
• Adagio 
• Rondo: Allegro 

Joseph Haydn

Symfonie nr. 7 in C, “Le midi” (1761) (26')

• Adagio – Allegro 
• Recitativo: Adagio – Allegro – Adagio 
• Adagio – Allegro – Adagio 
• Minuet – Trio  
• Finale: Allegro 

Duur:  +/- 2u 

De trendwatchers van de symfonische muziek 

Symfonische muziek in de 18e eeuw? Je gaat er best even bij zitten. Terwijl de basisideeën kwamen overgewaaid uit Italië met Corelli en Vivaldi, kwam de nieuwe wind vooral uit het kamp van de Weense componisten: Joseph Haydn en W.A. Mozart. De ontwikkeling van de kersverse symfonie en het populaire concerto volgde verschillende tendensen en is onmogelijk te traceren via één patroon. Fundamentele karakteristieken van het barokconcerto, zoals het ritornello, een afwisseling tussen tutti- en soloinstrumenten, zijn dan ook lange tijd blijven verder leven. Zelfs in concerti die als typisch ‘klassiek’ worden bestempeld of de weg ernaartoe vrijmaakten. 

Voor Johann Sebastian Bach was het concerto het hoogste goed in de orkestmuziek. Niet het concerto grosso zoals Händel dat in Engeland tot ongekende hoogten bracht, wel het op het Venetiaanse leest geschoeide concerto. Essentieel hierbij is dat Bach reeds op jonge leeftijd in contact kwam met Vivaldi’s meesterlijke bundel L’Estro armonico, opus 3, bestaande uit twaalf concerti. De vier vioolconcerti in die bundel vormden op dat moment het meest moderne wat er op vlak van het concerto bestond. Vivaldi koos consequent voor een driedelige opbouw, wars van het veel langere concerto-model dat Corelli had uitgebouwd: twee snelle delen schragen een centraal langzaam deel. Bach zou dit grondplan grotendeels overnemen, met hier en daar ruimte voor enkele kleine ingrepen. Nog belangrijker was dat Vivaldi in de snelle delen consequent koos voor de ritornello-structuur: een regelmatige afwisseling tussen tutti- en solofragmenten ingebed in een overkoepelende tonale structuur. Bach zag de sterke, logische kracht van een dergelijke opbouw in, en nam deze ook in zijn Concerto voor 2 violen en orkest in d over. Bach kiest er hier voor om de twee violen voortdurend als duo te presenteren: hij laat ze niet zozeer tegen elkaar op spelen, maar contrasteert ze als duo met het orkest. (Bozararchief, naar Diederik Verstraete) 

Ook Joseph Haydn kon in het verkennen van symfonische vormen niet om de invloed van Vivaldi heen, maar volgde evenzeer de afgelegde paden van Händel en Corelli. De trilogie van symfonieën die Haydn in 1761 schreef is een symbiose van inspiratiebronnen en een voorteken voor de veertigtal symfonieën die Haydn datzelfde decennium zou schrijven. De trilogie – startende met Symfonie nr. 6 “Le matin” - kwam tot stand op vraag van Prins Paul II Anton Esterhazy, die ook het thema zou voorgesteld hebben: drie momenten van de dag. De prins speelde zelf enkele instrumenten en verbleef in Napels, waar hij de nieuwste muzikale tendensen opsnoof. Zijn orkest was dan ook een selecte groep van 13 à 15 virtuozen. Wanneer Haydn aantreedt als vicekapelmeester heeft de 29-jarige componist dus de best denkbare collega’s voor zich. Een speeltuin waarin zijn symfonische stijl snel groeide.

In deze eerste Esterhazy-compositie wou Haydn zowel bij de prins als het ensemble in de smaak vallen. De drie symfonieën worden getypeerd door solistische passages voor zowel strijkers, hout- en koperblazers, net als in een Italiaanse concerto grosso. Opzet geslaagd dus. De zesde symfonie opent met het zachtjes aanbreken van de dag en is het enige moment dat we Haydn kunnen betrappen op programmamuziek. In het Allegro krijgen fluit en hobo al meteen een solistische rol, die in het daaropvolgende Adagio overgenomen wordt door viool en cello. Het klinkt haast als een miniatuur vioolconcerto waarbij de andere strijkers in hun begeleidende rol vervallen. In het trio krijgt de contrabas (violone) een virtuoze vrijheid terwijl die zich normaal tot de begeleiding beperkt. Haydn veegt de muziekgeschiedenis aan zijn broek en laat het instrument over de achtste noten scheuren. In de finale krijgt iedereen even de spotlight op hen gericht. Sympathiek, die Haydn!

Symfonie nr. 7 “Le midi” volgt dezelfde concertante principes. Net als Händel kruimels van andere stijlen in zijn concerto’s verspreidde, start Haydn zijn zevende symfonie met een Franse ceremoniële mars, die snel overgaat in een feestelijk Allegro. En net als Bach koppelt Haydn twee violen als duo. In het recitativo mag de viool lyrisch zingen als een woordloze Italiaanse operadiva. De dubbele fluitpartij verdient hier ook een vermelding want samen creëren ze heerlijke harmonieën. Opnieuw mag de contrabas schitteren in het trio en krijgt iedereen zijn moment in de finale. Hoe de avond – en achtste symfonie – klinkt, mag u vanavond zelf invullen. (Guillaume De Grieve) 

Wolfgang Amadeus Mozart is 25 jaar oud wanneer hij als Konzertmeister van het Salzburgs orkest vijf concerti voor viool solo schrijft. De derde in de reeks, het Concerto voor viool en orkest nr. 3 in G, breekt met zijn voorgangers door een vrijere vormentaal met opmerkelijke contrasten en een typisch zalvende lyriek. Vindingrijk, speels, avontuurlijk, als een adolescent die zich met moeite kan bedwingen, maar tegelijk beseft dat de volwassenheid voor de deur staat. Die ambiguïteit is meteen duidelijk bij het eerste Allegro: een combinatie van verleidelijke galanterie met quasi militaire gedecideerdheid. Met de aarzelende, dromerige aanzet van het Adagio wordt een ander boekdeel opengeslagen. Gedempte violen murmelen verder boven tere pizzicato’s bij de lage strijkers. Het Rondo barst opnieuw in volle levenskracht uit, maar wordt verrassend gecounterd door een serenadeachtige tussenkomst, die op zijn beurt weer uitmondt in een opgewekt volksdeuntje. Een typische ingreep à la Mozart. Keer op keer weet hij met ingenieuze details de voorspelbaarheid uit de weg te gaan, zonder de klassieke spelregels geweld aan te doen. Ook het slot stevent niet af op een gebruikelijke, om applaus bedelende climax, maar dimt weg in een zachte, aandoenlijke besluiteloosheid. Aarzel vooral niet om deze veelzijdige voorbeeldverzameling van symfonische ontwikkeling toe te juichen of zelf verder te ontdekken. (Bozararchief, naar Sabien Van Dale)