Cuarteto Quiroga

Luigi Boccherini (1743-1805) 
Strijkkwartet in Es nr. 3, op. 24 (1777) 

Joseph Haydn (1732-1809) 
Strijkkwartet in d, op. 42, Hob.III:43 (1785) 

João Pedro de Almeida Mota (1744-c.1817) 
Strijkkwartet nr. 2 in d, II, op. 6 (s.a. z.d.) 

Ludwig van Beethoven (1770-1827) 
Strijkkwartet nr. 11, op. 95, "Serioso" 

Coproductie: EUROPALIA ESPAÑA 

In samenwerking met AECID / Ministry of Foreign Affairs, European Union and Cooperation of Spain. 

Met de steun van Acción Cultural Española (AC/E) 

Het strijkkwartet volgens Goya 

Enige vaderlandse trots is Cuarteto Quiroga niet vreemd: met hun album Heritage, the music of Madrid in the Time of Goya boden de Spanjaarden een blik ook op het genre in de tijd en omgeving van Francisco Goya. Bij dat laatste kunnen de meesten van ons zich allicht maar weinig voorstellen. Wat had de schilder – die nota bene potdoof was vanaf zijn 46e – immers van doen met muziek? Muziek is nochtans niet ver te zoeken in zijn oeuvre. Denk maar aan de helse tonen van de heksensabbat, de vele tokkelende gitaristen die hij afbeeldde, of de herders met hun dulzaina’s. Vanavond mag je zich evenwel aan een ander, klassieker geluid verwachten. Met de meester en zijn hoofdstad als leidraad duikt ons viertal niet enkel in het gevestigde repertoire voor strijkkwartet, maar brengen ze ook enkele vergeten Iberische parels naar het oppervlak. Een Spaans portret van het jonge strijkkwartet, zo u wil. 

Overschaduwd als ze zijn door kleppers uit de Oostenrijkse sfeer, wachten de strijkkwartetten van de Spaanse hoven van de late 18e en vroege 19e eeuw nog op herwaardering. Het genre was er nochtans springlevend en kristalliseerde er in enkele zeer verfijnde werken. Vanavond zet Cuarteto Quiroga twee ervan in de schijnwerpers, van Luigi Boccherini en João Pedro Almeida Mota.  

Van de twee klinkt de naam Boccherini allicht het bekendst in de oren. De in oorsprong Italiaanse componist en cellist is vermaard om zijn kamermuziek, in het bijzonder voor zijn werken voor strijkers. Van 1769 tot 1778 woonde hij in Madrid, waar hij werkte in opdracht van Don Luis, jongere broer van koning Karel III van Spanje. Onder die prinselijke bescherming kwam hij artistiek volledig tot zijn recht en schreef hij onder andere zijn Strijkkwartet in Es groot. Boccherini’s voornaamste blijvende bijdrage aan het strijkkwartet is de grotere rol die hij de cello toebedeelde. Dat uitgerekend de cello zijn voorkeur genoot is weinig verrassend, hij was immers zelf cellovirtuoos. Toch gaan in zijn Strijkkwartet in Es nr. 3, op. 24 vooral de violen met de aandacht lopen. Nu eens vloeiend, dan weer trippelend of loom en lijzig zingen ze de drie elegante delen aaneen van dit werk aaneen, een waar toonbeeld van de galante stijl die Boccherini meesterde. 

Met het Strijkkwartet op.42 van Joseph Haydn begeven we ons ogenschijnlijk naar noordelijker sferen – de Oostenrijks-Hongaarse componist zette geen voet ten zuiden van de Pyreneeën – maar ook hier is er een connectie met Spanje: in 1785 was Haydn naar eigen zeggen bezig met drie “korte strijkkwartetten” in opdracht van een Spaanse mecenas. Het geplande drieluik werkte hij uiteindelijke niet af, maar waarschijnlijk recycleerde hij muzikaal materiaal eruit in zijn op. 42. Zoals het een meester betaamt loopt Haydn in dit strijkkwartet niet zomaar met zijn kunde te koop, maar onder het oppervlak zit de muziek buitengewoon ingenieus in mekaar. Hij vertrekt in elke beweging van weinig en extreem eenvoudig muzikaal materiaal, waarmee hij toch verschillende texturen weet te realiseren en dialogen opzet tussen instrumenten(groepen). Zo heeft hij genoeg aan drie motiefjes uit het hoofdthema om de hele eerste beweging uit te werken. De volgende delen zijn al even economisch opgevat, maar in de finale haalt Haydn alles uit de kast: met zijn kenmerkende pret zet hij de luisteraar steeds op het verkeerde been door een complexe, imitatieve en een eenvoudige, ‘populaire’ stijl af te wisselen. 

De Portugese componist en zanger João Pedro Almeida Mota verbleef in Spanje en werkte een tijd lang in Madrid in dienst van het koningshuis. Het merendeel van zijn profane muziek schreef hij als kapelmeester onder Karel IV, broer van Don Luis (die Boccherini een baan gaf). Almeida componeerde er Italiaanse cançonetas, maar ook kamermuziek voor strijkers. Zijn Strijkkwartet in re klein bestaat uit vier bewegingen in plaats van de destijds gebruikelijke drie, een teken van een Weense invloed. In zijn werk verenigde Almeida dan ook verschillende internationale invloeden, van hofcomponist Boccherini, maar ook van Pleyel en – natuurlijk – Haydn. Het mag duidelijk zijn dat muzikaal Madrid zich niet afsloot in zijn periferie, maar volledig mee was met de nieuwste muzikale ontwikkelingen van het moment. De internationale invloeden zijn ook te herkennen in Almeida’s kwartet in re klein. Los van het ingetogen begin van het tweede deel is het een vrij opgewekt werk, waarin een heldere kordaatheid binnensluipt in de vorm van gedecideerde unisono’s en accenten, bijvoorbeeld in het derde deel (het menuet). 

Naast Haydn, de ‘vader’ van het strijkkwartet, kon ook een klinkende naam als Beethoven niet ontbreken op het programma. Bij weinig muziek lijkt de bijnaam zo gepast als bij zijn ‘serieuze’ Elfde strijkkwartet uit 1810. Voor en tijdens hij het werk schreef, zat de componist werkelijk in zak en as: het viel hem tegen in de liefde, zijn doofheid verergerde, zijn gezondheid in het algemeen liet het afweten en ook financieel ging het hem niet voor de wind. Bovendien componeerde hij het werk in Wenen tijdens de – inmiddels derde – bezetting van die stad door het leger van Napoleon. Een ‘serieus’ werk was dus wel op zijn plaats. Wat vooral opvalt aan het kwartet zijn de vele vormelijke experimenten en andere eigenaardigheden die Beethoven incorporeert. Een greep uit het aanbod: de eerste beweging heeft zoals gewoonlijk een sonatevorm, maar die is dan wel ongewoon bondig. De re-groottoonaard van het tweede deel verrast na het eerste in fa groot en als derde deel volgt een ‘serieus’ scherzo, een oxymoron van jewelste. In het vierde deel, dat de intensiteit van het derde voortzet, is de verwachte sonate-rondovorm ingekort. Kortom, Beethoven heeft het strijkkwartet in dit werk op talloze wijzen ‘bijgeknipt’ en verdraaid en lijkt zo vooruit te grijpen naar de experimenten van zijn latere jaren. 

Benjamin Windelinckx 

Bozar Maecenas

Patrick Derom Gallery • Monsieur et Madame Bertrand Ferrier • Baron en Barones Marnix Galle-Sioen • Baron Xavier Hufkens • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter

Bozar Honorary Patrons

Comte Etienne Davignon • Madame Léo Goldschmidt

Bozar Patrons

Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Monsieur Thierry Boutemy • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman •  Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • Prince et Princesse de Chimay • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Madame Louise Descamps • Madame Hélène Deslauriers • Monsieur Amand-Benoit D'Hondt • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Claudine Duvivier • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Baron et Baronne Pierre Gurdjian • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandiyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Monsieur et Madame François Legein • Monsieur et Madame Charles-Henri Lehideux • Monsieur et Madame le Hodey • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Denise Louterman • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • De heer en mevrouw Frank Monstrey (urbion) • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Dr. Bram Peeters et Monsieur Lucas Van Molle • Madame Christine Perpette • Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Comte et Comtesse Antoine de Pracomtal • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini et Monsieur Craig Finch • Monsieur et Madame Michael Rosenthal • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • Monsieur Didier Staquet et Madame Lidia Zabinski • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • Monsieur Nikolaus Tacke et Madame Astrid Cuylits • De heer en mevrouw Coen Teulings • Monsieur et Madame Philippe Tournay • De heer en mevrouw Koen en Anouk Van Balen-Stulens • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • De heer Marc Vandecandelaere • De heer Alexander Vandenbergen • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • Monsieur Michel Van Huffel • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Madame Danuta Zedzian • Monsieur et Madame Jacques Zucker 

Bozar Circle

Monsieur et Madame Paul De Groote • Mevrouw Greet Puttaert • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck

Bozar Young Circle

Monsieur Axel Böhlke et Madame Clara Huizink • Monsieur Rodolphe Dulait • Madame Ana Fota • De heer Koen Muyle • De heer Sander Muyle • Madame Valeria Onofrj • Sir Gabriel Smit Pergolizzi • Monsieur Guillaume van Doorslaer et Madame Emily Defreyne   

En onze Leden die anoniem wensen te blijven