Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Philharmonia Orchestra & Santtu-Matias Rouvali
10 Apr.'24
- 20:00
Henry Le Boeufzaal
Sergej Rachmaninov (1873-1943)
Concerto voor piano en orkest nr. 2, op. 18 (1900-1901)
- Moderato
- Adagio sostenuto
- Allegro scherzando
pauze
Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975)
Symfonie nr. 10, op. 93 (1953)
- Moderato
- Allegro
- Allegretto
- Andante - Allegro
Duur: +/- 2u
Ommekeer na de crisis
Zoals zovele kunstenaars zijn ook componisten onderhevig aan periodes van artistieke crisis. In dit programma vinden we twee componisten terug die voor een nieuwe fase in hun oeuvre stonden. Voor Rachmaninov was zijn Tweede Pianoconcerto het herstel na een eerdere mislukking; voor Sjostakovitsj was de Tiende Symfonie zijn eerste grootschalige compositie na de dood van Stalin. Ondanks de verschillende contexten tonen beide werken de contrasterende emoties die bij zo’n crisis komen kijken: herwonnen zekerheid en nieuwe vertwijfeling wisselen elkaar af, waardoor de uiteindelijke triomf nooit helemaal kan overtuigen. Wat overblijft, is slechts de hoop op een nieuw elan.
Tweede adem
Toen Sergej Rachmaninov zijn Tweede Pianoconcerto schreef, had hij net een artistieke crisis achter de rug. In 1897 was zijn Eerste Symfonie in première gegaan, maar mede door de beroerde prestatie van de dirigent mislukte de uitvoering en kreeg Rachmaninov de volle lading van de critici. Na dit fiasco kreeg hij een tijd lang geen noot op papier, tot hij uiteindelijk na een behandeling bij hypnotherapeut Nikolaj Dahl weer op de rails kwam. Met de première van zijn Tweede Pianoconcerto in 1901 bevestigde Rachmaninov dat hij de crisis had bezworen. Het concerto leidt zelfs de vruchtbaarste periode uit zijn carrière in: de komende zestien jaar zou hij het grootste deel van zijn oeuvre componeren.
De muziek toont dat Rachmaninov niet alleen een crisis overwon, maar ook zijn volwassen stijl vond. In de introductie van het eerste deel wijkt hij meteen af van zijn jeugdige Eerste Concerto: in plaats van met de extraverte koperblazers en piano opent het met ingetogen, langzaam aanzwellende pianoakkoorden. De strijkers zetten vervolgens het zwaarmoedige eerste thema in, gevolgd door het lyrische tweede thema van de piano. In de daaropvolgende passage komen elementen uit beide thema’s langs tot het eerste in volle glorie terugkeert, begeleid door een tegenmelodie van de piano in krachtig marsritme. De hoorns hernemen het tweede thema, maar via een virtuoze pianopassage eindigt dit deel toch in de zwaarmoedige sfeer van het begin. Het langzame tweede deel komt na een korte inleiding via een zangerig thema van de fluit in een tedere sfeer terecht, die bijna het hele deel aanblijft. Het hoofdthema van de finale is zoals in veel van Rachmaninovs finales eerder ritmisch dan melodisch en stuwt de muziek geleidelijk aan tot een climax, waarin de majeurtoonaard van do groot triomfeert.
Een vrijere toekomst?
De Tiende Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj sluit een crisisperiode af die was begonnen in 1948, toen hij er door politicus Andrej Zjdanov van beschuldigd werd meer voor de vorm dan voor het volk te componeren. Die aantijging maakte Sjostakovitsj, die voordien al kritiek kreeg van het Sovjetregime, enigszins terughoudend bij het componeren. Waar hij het decennium voor 1948 tweejaarlijks een nieuwe symfonie schreef, bleef zijn Tiende uit tot 1953, vlak na de dood van Jozef Stalin. Vaak wordt deze dan ook geïnterpreteerd als een afrekening met Stalin en een uiting van hoop op een vrijere toekomst. Hoewel het vaststaat dat Sjostakovitsj leed onder zijn gespannen verhouding tot de machthebbers, zou zo’n programmatische lezing de verdiensten van zijn Tiende Symfonie tenietdoen. Het vakmanschap dat hij met zijn vorige symfonieën had opgebouwd komt hier namelijk tot een hoogtepunt. Het eerste deel begint langzaam en ingetogen, met de lage strijkers in de hoofdrol. De klarinet stelt het melancholische eerste thema voor, dat uitloopt in een kort orkestraal tutti en vervolgens terugkeert. Meteen hierna presenteert de fluit het lichtvoetige tweede thema. In de rest van het deel duiken elementen van de thema’s in steeds andere gedaanten op, zonder dat ze ergens exact terugkeren. Sjostakovitsj toont hier vooral zijn puntgave beheersing van het orkest: telkens werkt hij zorgvuldig naar climaxen toe. Aan het einde dunt hij de textuur uit tot slechts enkele instrumenten overblijven. De spanning blijft dus in de lucht hangen, zoals het zachte geroffel van de pauken treffend illustreert.
Het tweede deel is een kort maar explosief scherzo. De strijkers zetten een krachtig begeleidingspatroon in, gevolgd door een thema van de houtblazers dat plots versnelt en ongecontroleerd de hoogte in schiet. Later zetten ook de koperblazers en percussie de onstuimige, bitse toon kracht bij. Het derde deel baadt dan weer in een lichtere sfeer. De violen presenteren een dansant thema in imitatie. De fluit en piccolo zetten vervolgens een tweede thema in dat de muzikale handtekening van de componist draagt: zoals wel vaker gebruikt Sjostakovitsj hier een motief afgeleid van zijn initialen, namelijk D.SCH, dat als letternotatie van de noten re - mi bemol - do - si kan gelezen worden. Deze thema’s worden echter onderbroken door een steeds terugkerende hoornroep, waarop het orkest geen bevredigend antwoord lijkt te vinden. Wanneer de hoornroep zelfs opduikt tijdens een luide, zwaarwichtige versie van het tweede thema, dooft de muziek uiteindelijk onopgelost uit. De finale begint met een langzame inleiding. In een onbestemde sfeer spelen de houtblazers steeds een stijgend motief, dat wel een echo lijkt van de hoornroep uit het vorige deel. Dit motief zet zich door en blijkt uiteindelijk de opmaat van het feestelijke thema van de violen. Met dit stralende antwoord op de hoornroep uit deel drie lijken alle spanningen opgelost, tot herinneringen aan het snedige tweede deel de orde opnieuw verstoren. Pas wanneer het hele orkest Sjostakovitsj’ naammotief D-S-C-H speelt, verstillen de demonen uit het tweede deel. Terwijl de finale uiteindelijk toch de beloofde feestelijke climax krijgt, blijft dit motief terugkeren. Het lijkt erop dat Sjostakovitsj’ onzekerheid over de nieuwe tijden die zouden aanbreken hem dwongen om terug te vallen op het enige waar hij nog zeker over kon zijn: zijn eigen artistieke identiteit, samengebald in vier noten.
Robbe Beheydt
Philharmonia Orchestra
Philharmonia Orchestra werd in 1945 opgericht door EMI producer Walter Legge. Het oorspronkelijke doel van het orkest was het maken van studio-opnames, waarvoor een schare aan wereldberoemde dirigenten op de bok stonden: Herbert von Karajan, Otto Klemperer, Wilhelm Furtwängler, Arturo Toscanini en Riccardo Muti zijn slechts enkele van de vele dirigenten die het orkest leidden. Componisten zoals Richard Strauss, Sir Peter Maxwell Davies, Errollyn Wallen, Kaija Saariaho en vele anderen konden beroep doen op het orkest voor de premières van nieuwe werken. Dat het orkest zich makkelijk aanpast aan de veranderende tijden bleek ook tijdens de wereldwijde coronapandemie, waarin nieuwe manieren gezocht werden om het publiek te blijven bereiken. Vanuit de thuisbasis in het hart van Londen (Royal Festival Hall in Southbank Centre) verovert Philharmonia Orchestra sinds 1995 de wereld. Het orkest stond op alle grote festivals in Engeland en daarbuiten. Het orkest wordt ondersteund door verschillende mensen en instanties, waaronder de Arts Council England. In de Verenigde staten ondersteunt de Orchestra’s American Patrons het orkest.
Santtu-Matias Rouvali
muzikale leiding
Santtu-Matias Rouvali is sinds 2017 chef-dirigent van van het Göteborg Symfonieorkest en sinds 2021 bij het Philharmonia Orchestra in Londen. Daarnaast is hij al vele jaren chef-dirigent en artistiek directeur van het Tampere Philharmonisch Orkest in zijn thuisland, Finland. In de zomer van 2022 maakte hij zijn BBC Proms-debuut met het Philharmonia Orchestra. Een reis naar Italië in September was vervolgens de start van een lange reeks tournees naar Spanje, Duitsland en Hongarije. Santtu-Matias Rouvali is regelmatig te gast bij orkesten als de Berliner Philharmoniker, de Wiener Symphoniker, de Münchner Philharmoniker en de symfonieorkesten van New York en Los Angeles. Met het Göteborg Symfonieorkest werkt hij sinds 2019 aan de opname van een ambitieuze Sibelius-cyclus, waarvan de eerste drie delen al goed waren voor onder meer een Gramophone Editor’s Choice, twee Chocs de Classica, een Preis der deutschen Schallplattenkritik en een Diapason d’Or. Santtu-Matias Rouvali studeerde aan de Sibelius-Academie bij onder anderen Jorma Panula, Leif Segerstam and Hannu Lintu.
leiding Bruce (Xiaoyu) Liu
piano
Sinds Bruce Liu in 2021 de eerste prijs behaalde op de 18de Chopin Pianowedstrijd in Warschau groeide zijn reputatie als één van de meest bijzondere talenten van zijn generatie. Het huidige concertseizoen 2023-24 is voor Liu gevuld met talrijke samenwerkingen en internationale tournees met onder andere het Tonhalle-Orchester Zürich met Paavo Järvi, Philharmonia Orchestra met Santtu-Matias Rouvali, en Warsaw Philharmonic met Andrey Boreyko. Bovendien debuteert hij met de New York Philharmonic, Finnish Radio Symphony, Danish National Symphony, Gothenburg Symphony en Singapore Symphony Orchestra. Hij deelt dan ook het podium met illustere dirigenten zoals Gustavo Gimeno, Yannick Nézet-Séguin, Gianandrea Noseda, Rafael Payare, Vasily Petrenko, Jukka-Pekka Saraste, Lahav Shani en Dalia Stasevska. Bruce Liu treedt ook op in recitals en deed dat al in grote zalen zoals Carnegie Hall, Wiener Konzerthaus, Bozar en Tokyo Opera City. Dit seizoen voegt hij nog solorecitals in Concertgebouw Amsterdam, Philharmonie de Paris, Wigmore Hall London, Alte Oper Frankfurt, Kölner Philharmonie en Chicago Symphony Center toe aan dit indrukwekkende palmares.
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • De heer en mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Comte et Comtesse Bernard de Grunne • Madame Nathalie Guiot • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur et Madame Claude Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Baron Andreas de Leenheer ✝ • Monsieur et Madame François Legein • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • De heer en mevrouw Thomas Leysen • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en mevrouw Frank Monstrey • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Jean Pelfrène-Piqueray • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Lucia Recalde Langarica • Madame Hermine Rédélé-Siegrist • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist-Mendelssohn • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • De heer en mevrouw Coen Teulings • Messieurs Oliver Toegemann et Bernard Slegten • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • Mevrouw Yung Shin Van Der Sype • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • Monsieur et Madame Guy Viellevigne • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Monsieur Robert Willocx ✝ • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Zita, maison d'art et d'âme
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul Bosmans • Monsieur et Madame Paul De Groote • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André • Docteur Amine Benyakoub • Mevrouw Sofie Bouckenooghe • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Rodolphe • Dulait Monsieur Avi Goldstein • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur et Madame Melhan-Gam • Dokter Bram Peeters • Monsieur Lucas Van Molle • Monsieur et Madame Clément et Caroline Vey-Werny • Mademoiselle Cory Zhang