Stile Antico

Conditor alma siderum (gregoriaans gezang)

John Taverner (ca. 1490-1545)

Audivi vocem de caelo 

Heinrich Schütz (1585-1672)

O lieber Herre Gott, SWV 381

William Byrd (ca. 1543-1623)

Laetentur caeli

Sebastián de Vivanco (ca. 1551-1622)

Ave Maria

Anonymus (uit het Trinity Carol Roll manuscript, na 1415)

There is no Rose of such virtue 

Johannes Eccard (1553-1611)

Übers Gebirge Maria geht

Tomás Luis de Victoria (ca. 1548-1611)

O magnum mysterium (1572)

Mateo Flecha (1481-1553)

El Jubilate (uittreksels)

Michael Praetorius (1571-1621)

Ein Kind geboren in Bethlehem

Jacobus Clemens Non Papa (ca. 1510-1555 of 1556)

Pastores quidnam vidistis

Claudio Monteverdi (1567-1643)

Rutilante in nocte exultant (Madrigali, Libro IV)

Richard Dering (ca. 1580-1630)

Quem vidistis pastores

Luca Marenzio (1553-1599)

Tribus miraculis (1585)

Francisco Guerrero (1528-1599)

A un niño llorando

John Sheppard (ca. 1515-1558)

Reges Tharsis

Orlandus Lassus (1532-1594)

Resonet in laudibus

 

Tijdsduur: +/- 1u15

Concert zonder pauze

Het programma This Joyful Birth laat ons op een kleurrijke manier het kerstgebeuren opnieuw beleven – in vijf meerstemmige én meertalige hoofdstukken neemt Stile Antico ons mee doorheen dit eeuwenoude verhaal dat we kennen uit de Bijbel en de Koran.

A voice from heaven — Een etherische stem roept alle maagden op om zich op de komst van de bruidegom voor te bereiden (Taverner, Audivi vocem de caelo). De bruidegom is Christus, over wiens komst de hemelen zich verheugen (Byrd, Laetentur caeli); de stem is die van de Schepper (Conditor alme siderum) die ons opwekt (Schütz, O lieber Herr Gott, wecke uns auf). Dit eerste hoofdstuk bakent meteen het chronologische kader van het concert af. Kort na de zevende-eeuwse hymne Conditor alme siderum – voor ons herkenbaar als de melodie van het Reuzenlied – klinkt met Heinrich Schütz’ motet de meest recente muziek van het programma, afkomstig uit zijn Geistliche Chormusik uit 1648.

The obedience of Mary — Eén van de maagden weet zich bij uitstek geroepen: Maria, die zelfs “over de bergen” trekt (Eccard, Übers Gebirge Maria geht) naar haar nicht Elizabeth, die haar als “benedicta” (gezegende) ontvangt (Vivanco, Ave Maria). De eerste strofe van Eccards koraalmotet vertelt het verhaal van de visitatie, het bezoek van de zwangere Maria aan haar zus Elisabeth, terwijl het refrein een verkorte versie van het Magnificat weergeeft (“Mein Seel den Herrn anbetet”). Net als het Ave Maria komen deze teksten uit het eerste hoofdstuk van het Lucasevangelie.

Een poëtischer beeld uit het middeleeuwse Engeland schildert Maria als “de roos die Jezus voortbracht” (There is no rose). Dit lied bleef bewaard in een muziekhandschrift in de vorm van een perkamentrol, de Trinity Carol Roll. De engelen vorderen de herders op: “follow we this joyful birth”.

The joy of the angels — Niet enkel engelen en herders, maar ook de dieren in de stal bezingen de nieuwgeborene: “das Öchslein und das Eselein” in Praetorius’ aanstekelijke hymne Ein Kind geborn in Bethlehem. Het is de hele schepping die de aanblik van de “Dominum natum” bezingt in Victoria’s O magnum mysterium. Net als de passage over de visitatie, is de tekst van Victoria’s bekende motet gebaseerd op passages uit het Lucasevangelie en werd gezongen tijdens het Nachtofficie van Kerstmis. Het motet van Victoria, in 1572 gepubliceerd in Venetië, opent met een klassieke imitatie tussen de vier stemmen en bouwt gestaag op naar een climax op het Alleluia, via een maatwisseling van een binaire naar een ternaire maat, dat het stuk besluit, maar niet vooraleer terug te keren naar de oorspronkelijke maatsoort en de imitatie tussen de stemmen.

Een even groot mysterie is de maagdelijkheid van Maria – enkel mogelijk doordat zij niet belast is met de erfzonde, die volgens Matteo Flecha van Franse origine moet zijn (“poltrón françoy”: vadsige Fransman). Flecha’s El jubilate is een zogenaamde ‘ensalada’, een mengsel van talen en stijlen, in casu een polyfone psalmzetting gevolgd door een Spaanse tekst die niet zonder humor is.

The eagerness of the shepherds — De herders waren dermate geliefd dat ze in het kerstrepertoire een ruime plaats krijgen toebedeeld, onder meer in een tekst die tijdens de kerstnacht klonk en in de late middeleeuwen de basis vormde van het liturgische kerstspel, het zogenaamde Officium pastorum. We horen versies van Clemens non Papa (Pastores quidnam vidistis) en Dering (Quem vidistis pastores). De herders in Monteverdi’s madrigaal Rutilante in nocte sidderen dan weer van eerbied, terwijl hun kuddes op de vlucht slaan en de engelen het kind toezingen (“tremunt pastores et greges maturare fugam”). De tintelende opwinding in de muziek is dan ook niet moeilijk te duiden.

The perseverance of the wise men — Eén van de Sheppards was componist en schreef een motet waarin hij alle koningen en hun geschenken bezingt: gaven uit Tarsis, Arabië en Saba (Sheppard, Reges Tharsis). Immers, “op deze dag leidt de ster de koningen naar de kribbe” in Luca Marenzio’s motet Tribus miraculis. In ruil schenkt het kleine kind in Francesco Guerrero’s A un niño llorando aan de wijze koningen “reinos, vida, gloria y cielo” (koninkrijken, leven, eer en de hemel).

Het programma besluit met een lofzang van Orlandus Lassus, zijn vijfstemmige Resonet in laudibus, afkomstig uit de eerste motetbundel die hij bij uitgever Adam Berg in München publiceerde, Cantionum aliquot 5 vocum (1569). Lassus’ uitgangspunt was een kerstlied dat sinds de veertiende eeuw in omloop was in katholieke en lutheraanse tradities. Het evoceert de geboorte van een koning Emmanuel uit de maagd Maria, zoals aangekondigd door de engel Gabriel: naar de wil van de goddelijke genade, heeft een maagd God gebaard.