- Karol Szymanowski: hét voorbeeld na Chopin
33 jaar na de dood van Frédéric Chopin komt Karol Szymanowski (1882-1937) ter wereld in een kunstminnende, adellijke familie waar hij van jongs af muziekles krijgt. In zijn jonge carrière volgde hij een neoromantische koers en promootte hij nieuwe muziek van landgenoten in de groep ‘Jong Polen’. Strauss, Wagner en Chopin beïnvloeden zijn eerste composities. Jan Lisiecki (11 mei) speelt enkele van Szymanowski’s bloedmooie Préludes voor piano uit het eerste opusnummer.
Na een reis door Europa en Noord-Afrika zijn het vooral de impressionisten Ravel en Debussy – met hun voorliefde voor exotica – die een invloed op Szymanowski hebben. De Mythes voor viool en piano uit 1915 zijn het ultieme bewijs hiervan en staan op het programma van Patricia Kopatchinskaja en Fazil Say (21 maart). Toen Polen na de afloop van de Eerste Wereldoorlog zijn onafhankelijkheid had herwonnen en Szymanowski directeur van het Nationale Conservatorium werd, zagen jonge componisten hem als hun geestelijk leider en zijn muziek als de wedergeboorte van een nationale stijl. Szymanowski reisde nochtans vaak en nam buitenlandse impressies over in zijn muziek. Zijn Eerste Vioolconcerto, binnenkort uitgevoerd door Antwerp Symphony Orchestra (11 januari) beschreef hij als “een nieuwe, andere muziek” door de verkenning van klankkleuren en losbreken van opgelegde structuren.
In de zoektocht naar een persoonlijke (Poolse) stijl met universele waardigheid zocht Szymanowski zijn toevlucht in de volksmuziek van het Tatragebergte. In Stabat Mater – op 25 maart met Polish National Symphony Orchestra - creëert de componist een Poolse sfeer door archaïsche elementen te mengen met volksmuziek, maar hij volgt daarbij wel moderne harmonische en tonale procedés. In het Tweede Vioolconcerto – op 8 januari met Sinfonia Varsovia - maken modaliteit en de lange noten in de bassen de link met volksmuziek. In de Vierde Symfonie (ook 25 maart) verwerkt hij dan weer twee nationale dansen: de oberek en de mazurka.
Grażyna Bacewicz: meer dan een violiste
Ontelbare Poolse straten en scholen dragen haar naam: Grażyna Bacewicz (1909-1969). Ook hier bij ons zou de naam een belletje kunnen doen rinkelen want de Koningin Elisabethwedstrijd bekroonde de laatste van haar zeven vioolconcerti. Ze brak door als violist, maar stortte zich na een auto-ongeluk volledig op het componeren van avontuurlijke muziek, waarin de viool vaak een belangrijke rol kreeg toebedeeld. In vergelijking met Szymanowski maakt Bacewicz nog een extra transformatie van Polen mee: in 1939 bezette Hitler Polen. Ze schreef haar Ouverture voor Orkest (8 januari met Sinfonia Varsovia) bijvoorbeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog en kreeg pas in 1945 haar première.
- Henryk Mikolaj Górecki: de populaire introvert
De Derde Symfonie (8 januari met Sinfonia Varsovia) van Henryk Mikolaj Górecki (1933-2010), ter herdenking van het Nazi-bombardement van Danzig, wordt als staalkaart van zijn stijl beschouwd. Over de ‘Symfonie van klaagliederen’ zei Górecki: “Mijn Derde Symfonie is tragisch, maar niet in de zin van een tragedie. Ik wou alleen maar een groot leed uiten. Een leed dat in mij brandt en ik niet kan afschudden.” Het orkestwerk markeert de overgang naar een andere stijl, gekenmerkt door herhaling, eenvoud, modaliteit en een archaïsch klankbeeld. Dat werd toen internationaal met kritiek ontvangen.
De muziekpedagoog en avant-gardist maakte een volgend kantelpunt in de Poolse geschiedenis mee: van Sovjetstaat naar onafhankelijke republiek na de val van het IJzeren Gordijn in 1989. Mede door deze nieuwe context brak hij pas in 1992 door bij het grote publiek, terwijl hij in de jaren ‘60 al internationale prijzen gewonnen had. De opname van de Derde Symfonie kwam zelfs in de Britse hitparades terecht. De soundtrack voor een nieuwe wereld, getekend door haar verleden.
- Krzysztof Penderecki: brugfiguur voor de toekomst
De muziek van de in 2020 overleden Krzysztof Penderecki herken je misschien uit de films van Martin Scorsese, Stanley Kubrick en David Lynch. Of misschien ben je al jaren verknocht aan zijn Pools Requiem uit 1984, een groots uitgedachte mis waaraan Penderecki de daaropvolgende jaren nog delen toevoegde. Zo ook de Chaconne (25 maart met Polish National Radio Symphony Orchestra) dat ter nagedachtenis van de Poolse paus Johannes Paulus II geschreven werd en pas in 2005 een plekje kreeg in het requiem. Penderecki was een toegewijde muziekleraar aan de Academie van Kraków en Yale School of Music. Benieuwd welke (Poolse) componisten de komende decennia zijn schoenen en onze concertzaal zullen vullen ...
Karol Szymanowski
Grażyna Bacewicz
Henryk Mikolaj Górecki:
Krzysztof Penderecki
Karol Szymanowski
Grażyna Bacewicz
Henryk Mikolaj Górecki:
Krzysztof Penderecki
De concerten van Focus on Poland:
- Sinfonia Varsovia, co-organized by the Adam Mickiewicz Institute. Co-financed by the Ministry of Culture and National Heritage, Poland.
- Polish National Symphony Orchestra, co-organized by the Adam Mickiewicz Institute as part of the international cultural program of the Polish Presidency of the Council of the European Union 2025.
- Orchestre Philharmonique du Luxembourg & Peltokoski
Andere concerten met Poolse muziek in het programma
