Dag Béatrice Delvaux. Op 14 oktober ga je in gesprek met een grande dame die - van Cercle de Minuit op France 2 tot L’heure bleue op France Inter - al heel wat belangrijke namen uit het Franse culturele leven heeft geïnterviewd. Waarom is Laure Adler volgens jou zo belangrijk?

Laure Adler is iemand met een enorme passie voor cultuur in al haar vormen. Ze maakt cultuur zeer plezierig; ze geeft ons de sleutels om beter te leven en ons beter te voelen. Via haar aanstekelijke passie helpt ze ons nieuwe dingen te ontdekken. Als geen ander belichaamt ze de journalistieke functie van doorgeefluik.

Laure Adler heeft een uitgesproken voorkeur voor lange interviews. Dat is vrij uitzonderlijk in deze snelle tijd die gedomineerd wordt door de sociale netwerken en hun hectische tempo. Zijn die twee wel met elkaar te verzoenen?

Mensen zoals Laure Adler en de gasten die ze interviewt zorgen ervoor dat er op sociale netwerken ook dingen met wat meer diepgang te vinden zijn. Sociale netwerken kunnen echt wel grote cultuurverspreiders zijn. Kijk maar naar de grote populariteit van podcasts. Men mag de dingen dus niet zwart-wit zien: sociale media kunnen daadwerkelijk bijdragen tot de ontwikkeling van de cultuur. Het is bovendien erg belangrijk dat er instellingen zijn die kunstenaars blijven verwelkomen, en journalisten die hen kunnen interviewen en promoten, zoals Laure Adler dat zo goed doet. Ze heeft een heel eigen manier om mensen te laten praten, een manier die zeer eigentijds en zeer intiem is. En een ongelooflijk talent om complexe dingen zeer toegankelijk te maken.

Dat doet ze ook in haar boek met interviews met Christian Boltanski, een kostbaar getuigenis nu hij ons recent heeft verlaten ... 

Absoluut. Boltanski is een kunstenaar die mij enorm ontroert en wiens verhaal mij diep heeft geraakt. Ik was gefascineerd door de manier waarop hij zich bewust werd van zijn roeping als kunstenaar. Hij ontdekte zijn eigen talent terwijl hij afgesloten was van de wereld, zowel door zijn persoonlijkheid als door de Holocaust. Die laatste stelde hem in staat om het lijden op een zeer krachtige manier tot uitdrukking te brengen. Via de transactionele instrumenten die hij gebruikte om emotie, wanhoop of de relatie tot de dood, eenzaamheid, geweld of wreedheid over te brengen, heeft hij een esthetiek gevonden die tegelijk zeer banaal en krachtig is. Onlangs heeft Michel De Muelenaere, journalist bij Le Soir, samen met fotograaf Roger Milutin een reportage gemaakt over een enorme berg rommel en afval die het gevolg was van de overstromingen in de vallei van de Vesder. Het kostte hen maar liefst 7 minuten om die hele berg op een ongebruikt stuk snelweg te filmen. Die berg rommel vormde een weerspiegeling van het ontwrichte leven van zij die door het geweld van de overstromingen waren getroffen, maar deed me tegelijk denken aan het werk van Boltanski, omdat hij zowel de grote verlatenheid als een teken van leven symboliseerde. Het lijkt misschien onbelangrijk, maar al die kleine dingen waar mensen aan gehecht zijn, zoals een doekje dat een grootmoeder aan haar kleindochter heeft gegeven of geschenken die men ter gelegenheid van een geboorte heeft gekregen en die men altijd heeft gekoesterd, zijn plots voor altijd verloren. Mensen zijn hun verleden voorgoed kwijt. Die berg rommel vormt een hedendaags werk sui generis en dat alles deed me denken aan Boltanski, die zelf ook het verleden heeft gedocumenteerd. De mensen hadden dus als het ware een Boltanski geproduceerd zonder het te weten. Toen besefte ik in welke mate Boltanski de werkelijkheid had begrepen door er kunst van te maken.

Is die levenslust niet iets wat Boltanski gemeen heeft met Laure Adler, die in La voyageuse de nuit (De nachtelijke reizigster) de ouderdom in ere probeert te herstellen en te vieren, terwijl de maatschappij die net tracht te kleineren en weg te stoppen?

Ik vind het ongelooflijk dat deze vrouw, die de vrouwelijkheid belichaamt, die een machtige positie heeft bekleed en van wie men misschien had gedacht dat ze haar leeftijd zou hebben willen verbergen, net een boek heeft gewijd aan haar ouderdom. Dat ze die ouderdom in het gezicht kijkt en zichzelf blootgeeft. Ik vind dat buitengewoon moedig, nederig en genereus. Laure Adler doet recht aan oudere mensen, tegenover “een maatschappij die ten opzichte van haar ouderen reactionair, gewelddadig en minachtend is!”. In wezen zegt zij dat het natuurlijk niet prettig is om oud te worden, maar dat ouderdom ook bevorderlijk kan zijn voor de creativiteit. Ze stelt de ouderdom voor als een bevoorrechte periode waarin ze zich kan concentreren op dingen die er voor haar echt toe doen. Het is een zeer mooi boek, dat de kracht van de ouderdom hekelt maar ook bevestigt. 

Merk je als journaliste ook dat ouderdom in het verdomhoekje wordt geduwd?

Ik zie daarvan op zijn minst twee grote tekenen: het ene maatschappelijk, het andere familiaal. Enerzijds heeft men het probleem van oudere werknemers willen oplossen door hen met brugpensioen te sturen, door hen uit de arbeidswereld te verbannen. Zo gaat men voorbij aan de specifieke bijdragen die zij kunnen leveren door hun ervaring en hun manuele of intellectuele expertise over te dragen, of door bepaalde waarden door te geven. Dat zegt veel over onze samenleving. Anderzijds hebben we allemaal de neiging om onze bejaarde ouders als een last te zien. Vroeger werden bejaarde mensen opgenomen in de familiekring, ze werden begeleid, ze stierven thuis ... In de eigen familie leven en thuis kunnen sterven, dat is nog steeds iets kostbaars. Vandaag laten veel mensen hun ouders sterven in een bejaardentehuis. De pandemie heeft die wreedheid tegenover ouderen extra in de verf gezet. Omdat we hen niet meer konden bezoeken, moesten we hen alleen laten sterven. En dat heeft zeer sterk duidelijk gemaakt wat wij vóór de pandemie niet wilden zien, hoewel het ook toen al zo was: dat het bejaardentehuis geen erg gelukkige oplossing is om je laatste levensdagen door te brengen. Ook daarover moeten we nadenken. De bejaarden zelf houden zich veelal stil, maar Laure Adler praat over ouderdom, en niet alleen met betrekking tot zichzelf: ze doet echt onderzoek en deelt verschillende ervaringen met ouderdom.

Wat maakt Laure Adler voor jou zo uniek?

Ze is een vrouw die spreekt met een grote oprechtheid. Het komt erg zelden voor dat mensen met macht hun positie opgeven en uitleggen waarom ze dat hebben gedaan. Zij heeft echter gezegd hoe gelukkig ze zich voelde om de directie van France Culture te verlaten en terug te keren naar haar basisberoep. Ze vertelde zelfs dat toen ze haar besluit aan haar CEO bekendmaakte, hij tegen haar zei: “Maar Laure, je geeft een directiefunctie toch niet zomaar op om weer een gewone journaliste te worden? Niemand zal je geloven als je zegt dat je er zelf voor gekozen hebt om deze functie los te laten.” Daar kon ik me iets bij voorstellen, want toen ik zelf de beslissing nam om mijn functie als hoofdredacteur van Le Soir neer te leggen, vroeg mijn toenmalige directeur me hoe ik weer een journaliste dacht te worden op hetzelfde niveau als mijn collega’s. Ik vond dat bijzonder enggeestig van hem. Alsof hij zich niet kon voorstellen dat ik naar mijn basisberoep kon terugkeren zonder dat zoiets op de een of andere manier een stap achteruit betekende. De gelijkenis tussen de beslissing van Laure Adler en die van mijzelf, maar ook tussen de reacties van onze respectieve directeurs, vond ik treffend. In tegenstelling tot wat zij geloofden, is er geen weg vooruit of achteruit: er is alleen een weg naar jezelf, en die moet je zo eerlijk en oprecht mogelijk volgen. Het leven is zoveel meer dan louter macht.