Unrelated, Joanna Hoggs eerste film uit 2007, bevat reeds de kiemen van haar latere werk. De film vertelt het verhaal van Anna, een veertiger die met een paar vrienden op vakantie trekt naar Italië. Zoals de meeste heldinnen van Joanna Hogg maakt Anna een existentiële crisis door. De vakantie is voor haar een gelegenheid om over haar toekomst na te denken. In het eerste deel van de film is Anna alleen te zien in het gezelschap van de kinderen van haar vrienden, die net geen dertigers zijn. Het duurt lang voordat haar vriendin haar erop wijst dat ze dit gênant vindt. Bij jongere mensen slaagt Anna er op een of andere manier in om open te bloeien en een soort jeugd te herontdekken die ze niet achter zich wil laten. Ze lijkt niet op dezelfde manier oud te willen worden als de andere volwassenen in de film. Na veel pijn gaat ze eindelijk de confrontatie met haar problemen aan en verlaat ze Italië stralend, alsof ze de juiste versie van zichzelf heeft (terug)gevonden, ergens tussen haar herinneringen en verlangens in. Anna is een van de eerste leeftijdloze vrouwen die Joanna Hogg in haar films opvoert.
Exhibition, een prent uit 2013, belicht een ander element dat tot Eternal Daughter een essentiële rol in Hoggs films speelde: het huis als de plek om het eigen ik weer op te bouwen op basis van herinneringen en de tijd die onherroepelijk verstrijkt. Bij D. (Viv Albertine), het vrouwelijke hoofdpersonage dat in de film een crisis doormaakt, komen de herinneringen niet alleen terug, ze spoken ook rond in het huis van het echtpaar, dat op het punt staat verkocht te worden (een memorabele spookachtige scène toont het koppel dat op zijn trouwdag de trap oploopt). Op een vergelijkbare manier waren in Eternal Daughter herinneringen en spoken uit het verleden rond in het landhuis dat ooit toebehoorde aan de familie van Julie (Tilda Swinton). Om deze reden maakt Joanna Hogg gebruik van zowel lange scènes die de baseline van haar films duidelijk maken – reflecteren over tijdelijkheid – als korte fragmenten met herinneringen die het verhaal en het innerlijke proces van de personages vooruithelpen.
Buiten het Verenigd Koninkrijk werd het oeuvre van Joanna Hogg pas echt ontdekt toen The Souvenir en het vervolg daarop, The Souvenir - Part II, in 2021 werden geselecteerd voor de Quinzaine des Réalisateurs in Cannes. In dit semi-autobiografische tweeluik keert Joanna Hogg vanuit een tweeledige benadering terug naar het verleden en naar een herinnering die zowel pijnlijk als cruciaal is. Nadat ze in het eerste deel stapsgewijs de relatie heeft geschetst die ze tijdens haar filmstudie met een labiele en aan cocaïne verslaafde man had, vertelt ze in het tweede deel over het verdriet dat daarop volgde en hoe dat voor haar gepaard ging met een creatief proces. In dit opzicht is The Souvenir een erg ontredderend tweeluik: waar de eerste film bijna een kroniek is die het midden houdt tussen naturalisme en een nauwgezet impressionisme, is de tweede prent even ruw en onsamenhangend als het creatieve en tegelijk erg pijnlijke proces van Julie Harte, Joanna Hoggs fictieve dubbelgangster met wie ze haar initialen deelt.
Dit idee van tweeledigheid en herhaling, dat intrinsiek verbonden is met reflecties over cinema en over de relatie tussen realiteit en fictie, is een van de basiselementen in het werk van Joanna Hogg. Zoals gezegd, komt dit idee ook terug in de relatie van de cineaste met leeftijd, tijd en vrouwelijkheid. In The Souvenir laat Joanna Hogg haar fictieve dubbelgangster vertolken door Honor Swinton Byrne, de dochter van Tilda Swinton, een jeugdvriendin die een rol had in haar afstudeerfilm Caprice. Zelf speelt Tilda Swinton in The Souvenir de moeder van Julie. Ieder van deze drie vrouwen is in zekere zin een soort dubbelganger van de ander, door alle leeftijden en scènes heen. In Eternal Daughter lijkt de cirkel op minstens twee verschillende manieren rond te zijn en wordt de assimilatie schijnbaar bekrachtigd. Iets in de manier waarop Joanna Hogg films maakt, doet denken aan zowel Russische poppetjes als het spiegelspel. Die opbouw is al enigszins merkbaar in de kortfilm Caprice, waarin een naïeve jonge vrouw in een droom figuurlijk de ladder van een modetijdschrift beklimt om vervolgens in tegenovergestelde richting terug te keren naar de realiteit. The Souvenir I en II zijn hier het meest frappante voorbeeld van, al was het maar door het gebruik van een film in de film en de parallel tussen fictie en realiteit. De slotscène van The Souvenir - Part II herinnert overigens aan dit aspect.
In Eternal Daughter gaat Joanna Hogg nog radicaler te werk: ze filmt een reeks herinneringen aan een groot gotisch landhuis, alvorens de doden weer naar het hiernamaals te sturen. Herinneringen zijn zowel het voorwerp als het opzet van de film. Daarbij vindt een overgang plaats van soms pijnlijke eenvoud naar draaglijke herinnering. Niets is namelijk complexer in het leven dan een dierbare verliezen en de tijd doorkomen die nodig is om een zweem van – soms onmogelijke – rouw te voltooien, zodat de doden met ons kunnen samenleven zonder te blijven rondspoken. Joanna Hogg behandelt het donkere thema van rouw met een grote fijngevoeligheid. Eternal Daughter is in de eerste plaats een herinneringsfilm die terugreist in de tijd. De originaliteit ervan schuilt ook in de dubbele verwijzing naar Kubrick en Hitchcock door het gebruik van de ruimte (een huis, natuurlijk) en het gotische raffinement, dat als een gesloten circuit had kunnen werken maar integendeel uitmondt in een groot intiem fresco. Zonder deze opening naar tijd en herinnering zou Eternal Daughter niet verder zijn gekomen dan de metafoor die de onzichtbaarheid van het verdriet zichtbaar maakt door te onthullen wat er stiekem speelt in Julies intieme labyrint. De films van Joanna Hogg reizen dus door de tijd, waarbij haar vrouwelijke hoofdpersonages zichzelf opnieuw uitvinden en de tijd naar hun hand zetten om verder te kunnen gaan met hun leven door open wonden te laten helen.
Guillaume Richard en Thibaut Grégoire
Le Rayon Vert – Online filmmagazine
