Sint-Sebastiaan en Venetië

De expo opent met de monumentale boom San S, waarin hout, ijzer, brons, was, dekens en metalen priemen vergroeid zijn tot een huid van mystieke pijn. Het martelaarslichaam van Sint-Sebastiaan - traditioneel afgebeeld als een serene figuur, doorboord met pijlen aan een boom – lijkt hier één te zijn geworden met de olmenstronk: schors wordt huid, littekens worden sensuele openingen.

“Ik schuw de wonde niet; lijden, verval, dood, eenzaamheid, zoveel als ze deel zijn van het leven, zijn ze deel van mijn werk, maar hetzelfde geldt voor tederheid, verbinding, levenskracht en lust.” – Berlinde De Bruyckere

Met dit werk knoopt De Bruyckere aan bij de Venetiaanse devotie van San Sebastian, pestheilige in een ooit door de Zwarte Dood geteisterde stad, vereeuwigd in polyptieken van Italiaanse grootmeesters als Bellini en Titiaan. Voor de Biënnale van Venetië in 2013 maakte De Bruyckere Cripplewood, een werk dat opnieuw de sporen van Sebastiaan met zich meedraagt. Te imposant voor Bozar, maar onmiskenbaar geworteld in de beeldtraditie van de stad op het water. 

Schilderkunst uit de renaissance 

We blijven in Venetië. Een andere dialoog in Khorós lijkt te verwijzen naar het eerder aan Giorgione toegeschreven werk Cristo morto sorretto da un angelo (c. 1502–10). Het werk vormde het vertrekpunt voor haar tentoonstelling City of Refuge III (2024), gecreëerd voor de Venetiaanse basiliek van San Giorgio Maggiore. De Bruyckere transformeert de engel uit het renaissanceschilderij tot een naamloos wezen, gehuld in zware dierenhuiden en doordrongen van menselijke kwetsbaarheid. Los van zijn religieuze oorsprong krijgt de engel hier een nieuw, aards en universeel karakter. 

Tijdens de coronapandemie werd de figuur van de engel voor De Bruyckere een metafoor voor zorgverleners die zieken letterlijk en figuurlijk droegen. Speciaal voor Bozar plaatste ze de aartsengel op een zuil van eeuwenoud hout. In wandvitrines zie je fragmenten van was, takken en gevilde huiden als hedendaagse relieken: een eerbetoon aan de boetedoening van Sint-Benedictus, zoals verbeeld in het 16e-eeuwse houtsnijwerk van Albert van den Brulle in het koor van de Venetiaanse basiliek.

Besloten Hofjes

De Besloten Hofjes zijn kleine retabelkasten uit de 16de eeuw, gemaakt door vrouwelijke religieuzen in mixed media. In hun weelderige miniatuurtuintjes groeiden bloemen, vruchten en andere symbolen van het paradijs. Een intiem toevluchtsoord, afgesloten van de buitenwereld. 

Berlinde De Bruyckere maakte in 2016 voor het eerst kennis met deze hofjes en was meteen geraakt door hun fragiele schoonheid. De invloed van deze stille devotieplekjes is onder meer zichtbaar in twee werken uit de tentoonstelling: Pioenen, een vijf meter lang wandpaneel waarin rode pioenen oprijzen uit lagen was en bloemrijk behangpapier, en het kastje It Almost Seemed a Lily, waarin ze lood, ijzer, hout, was en dierenhaar combineert. De historische hofjes, in hun gelaagdheid en overdaad, vinden zo weerklank in De Bruyckeres hedendaags werk, dat laag na laag een stille dialoog aangaat tussen kwetsbaarheid en kracht. 

Lucas Cranach de Oude 

Een van de krachtigste dialogen in Khorós ontstaat met het werk van Lucas Cranach de Oude (1472-1553). Zijn Salome, gehuld in een prachtige jurk, poseert haast onbewogen terwijl ze het afgehakte hoofd van Johannes de Doper draagt: een gruwelijk maar poëtisch contrast. Cranach toont hoe schoonheid en geweld onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Een dualiteit die je ook in het werk van De Bruyckere keer op keer voelt terugkeren. 

“Ik was vooral gefascineerd door de manier waarop hij huid kon schilderen. Zo lumineus en levensecht en met een prachtige transparantie.”
 – Berlinde De Bruyckere

Bovendien liet ze zich ook inspireren door Cranachs karakteristieke transparante huidweergave. In haar beelden ontwikkelt ze een eigen techniek waarbij ze verschillende waslagen in siliconen mallen opbouwt tot een delicate, gemarmerde textuur.
 

Francisco de Zurbarán 

Is Lost V misschien een subtiele verwijzing naar Francisco de Zurbarán (1598-1664) ? In To Zurbarán (2015) sprak De Bruyckere haar bewondering voor de Spaanse kunstenaar reeds uit en nu weerkaatst deze fascinatie in Lost V (2021–2025). Een tenger veulen ligt verstild op een strakke marmeren tafel. De echo van Zurbaráns Agnus Dei – het stille offer van het lam – klinkt hier door in de sacrale stilte van het beeld. Het koele marmer staat in scherp contrast met het verweerde deken dat het dier troost, en benadrukt zo het spel tussen ruwe hardheid en kwetsbare tederheid.

“In plaats van een ‘retrospectieve’ vond ik het interessant om, op vraag van Bozar, terug te blikken op dialogen en inspirerende figuren. Mijn werken, en hun gelaagdheid, lezen dan ook anders.” – Berlinde De Bruyckere

Je bezoekt en leest Berlinde De Bruyckere. Khorós nog tot eind augustus bij Bozar. De tentoonstelingscatalogus kan je in de Bozar Bookshop krijgen.