Wayne Marshall

11 Okt.'23
- 20:00

St.-Michiels-en St.-Goedele Kathedraal

Wayne Marshall (°1961)
Geïmproviseerde Intrada

Andrew Ager (°1962)
Toccata en Fuga (2009)

George Baker (°1951)
Deux Evocations (2017)

Pierre Cochereau (1924-1984)
Toccata: "Boston" (1956), trans. Jeremy Filsell

Leonard Bernstein (1918-1990)
Ouverture "Wonderful Town" (1953), arr. Wayne Marshall

Wayne Marshall
Improvisaties op thema's uit Candide
Fantasie op Rhapsody in Blue
Improvisatie "Jazz Fantasy"

Concert zonder pauze

duur: 1u15

Het orgel: traditie en innovatie

Bij het orgel denken we spontaan aan toccata’s en fuga’s. We horen de muziek van Johann Sebastian Bach, en op ons netvlies verschijnt de indrukwekkende architectuur van kerken die ons als stenen getuigen van vroegere eeuwen in contact brengen met de relieken uit onze cultuurgeschiedenis. Wayne Marshall brengt het orgel op een unieke manier tot leven, vanuit zijn veelzijdige persoonlijkheid als dirigent, pianist en organist.

In de wereld van het orgel is improvisatie altijd belangrijk geweest. In hun eigen tijd werden grote componisten als Bach of Mozart – maar in de twintigste eeuw ook Olivier Messiaen of Marcel Dupré – evenzeer geroemd voor hun improvisatietalent als voor hun composities. Er zijn minstens twee redenen waarom het orgel bij uitstek een improvisatie-instrument is. Binnen de liturgie wordt het orgel niet alleen ingezet om solistische of collectieve gezangen te ondersteunen, maar ook om bepaalde handelingen te begeleiden. Aangezien deze handelingen (de intrede van de voorgangers, het uitdelen van de communie, …) niet altijd even veel tijd in beslag nemen, is improvisatie voor elke organist een gangbare praktijk. Daarnaast biedt het orgel ontzettend veel mogelijkheden om creatief te zijn. Met de vele registers en combinatiemogelijkheden is het orgel als het ware een orkest in zakformaat, een bron van inspiratie voor wie de manualen en pedalen beroert.

Dit programma begint meteen met een geïmproviseerde Intrada: Een muzikale verwelkoming waarbij Wayne Marshall het orgel van de St.-Michiels-en St.-Goedele Kathedraal verkent en letterlijk en figuurlijk aftoetst hoe het instrument reageert op zijn speelwijze en hoe de ruimte resoneert met de verschillende klanken.

Dat aftoetsen is ook inherent aan één van de meest voorkomende genres in de orgelliteratuur, de Toccata, van het Italiaanse ‘toccare’ of aanraken. De combinatie van een toccata en een fuga is een beproefd recept dat ook in de twintigste eeuw blijft aanspreken. Zo componeerde de Canadees Andrew Ager in 2009 zijn Toccata en Fuga op. 30 nr. 1. De Toccata is een ritmisch weerbarstige compositie waarin de coördinatie tussen de linker- en rechterhand centraal staat. De fuga die volgt lijkt eenvoudig te starten in C-groot, maar verkent al gauw verdere harmonische regio’s.

Ook Deux Evocations van de Texaanse componist George Baker is niet los te zien van de traditie. De componist maakt hier gebruik van bestaande hymnes om een eerbetoon te componeren voor twee illustere organist-componisten uit de Franse school. In de eerste evocatie brengt hij aan de hand van bestaande Maria-hymnes hulde aan de blinde organist Louis Vierne. De tweede evocatie is gewijd aan Pierre Cochereau, een briljant organist en improvisator die ongeveer 50 jaar na Vierne titularis werd van het orgel van de Notre Dame in Parijs. Deze evocaties blijven eerder ingetogen van sfeer en laten veel ruimte voor klankkleurexploratie.

De muziek van Pierre Cochereau zelf weerklinkt ook in dit programma, dankzij een transcriptie van Jeremy Filsell. Filsell reconstrueerde een improvisatie in Boston uit 1956, getiteld Symphonie improvisée: Symphonie de Boston. Dankzij een geluidsopname kon het opmerkelijke talent voor vorm en coherentie waarover Cochereau beschikte gedocumenteerd worden. De volledige improvisatie heeft de allure van een grootse symfonie.

Uit deze muziek blijkt dat improvisatie veel meer is dan het spontaan laten opborrelen van muzikale ideeën, of het doorgeven van deze of gene goddelijke inval. Improvisatie is eerder zoals componeren ‘on the spot’, waarbij een doorgewinterde improvisator erin slaagt een muzikale spanningsboog op te bouwen. Daarnaast zijn improvisaties die gebaseerd zijn op gekende thema’s altijd een goeie evenwichtsoefening, waarbij herkenbaarheid en inventiviteit hand in hand gaan. Hierin ligt ook het talent van Wayne Marshall, die de artistieke nalatenschap van de vele generaties organisten naar onze eigen tijd vertaalt. Vanuit zijn ervaring met het repertoire van Leonard Bernstein (hij was nauw betrokken bij de viering van 100 jaar Bernstein in 2018) en de nauwe verwevenheid met de jazz en de lichte muziek, creëert hij in zijn eigen arrangementen en improvisaties een nieuwe klankwereld, verbonden met de rijke orgeltraditie maar ook met muziek uit andere contexten.

Klaas Coulembier

In het kader van Brussel 2000 werden in de Sint-Michielskathedraal de restauratiewerken van het koor, die op het einde van de jaren 1970 onderbroken werden, hernomen. Bovendien werd er beslist een volledig nieuw orgel te laten bouwen. Er werd een comité opgericht van gerenommeerde organisten onder leiding van Bernard Foccroulle. Op hun advies werd aan de vijf beste orgelbouwers ter wereld gevraagd een offerte te maken. De uiteindelijke keuze viel op het ontwerp van de Duitse orgelbouwer Gerhard Grenzing (Barcelona), dat hij in samenwerking met de Engelse architect Simon Platt had uitgewerkt.
Grenzings vierklaviersinstrument is resoluut gebaseerd op het Plenum met Duits karakter, met toevoeging evenwel van registers die typisch zijn voor de Spaanse traditie (strijdtrompet), de Vlaamse (trompet op het Positief) en de Franse (zwelwerk, harmonische trompet, grondstemmen, cornet). Daarnaast biedt het instrument het comfort van elektronische schakelingen voor de registermechaniek, ook al is de tractuur van de toetsen volledig mechanisch.

De Britse musicus Wayne Marshall is organist, pianist en dirigent. Na zijn muziekopleiding aan de Chetham’s School of Music in Manchester studeerde hij aan de Londense Royal College of Music. Hij combineerde zijn studie met zijn functie als Organ Scholar in St. George’s Chapel in Windsor Castle, om vervolgens zijn opleiding verder te zetten aan de Weense Hochschule für Musik. Hij was van 2014 tot 2020 chef-dirigent van het WDR Rundfunkorchester Köln. Verder dirigeerde hij het Gewandhausorchester van Leipzig, de Czech Philharmonic en de Wiener Symphoniker. Als organist staat hij bekend als een uitmuntende vertolker van Gershwin, Bernstein en andere 20e en 21e-eeuwse componisten

Ontdek onze volgende orgelconcerten:

15 nov'23, Jean-Baptiste Monnot (Henry Le Boeuf)

21 feb'24, Cindy Castillo (Kathedraal)

01 jun'24, Iveta Apkalna (Kathedraal)