Lisa Batiashvili & Giorgi Gigashvili

Vaja Azarashvili (°1936)
Nocturne (1986)

Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847)
Sonate voor viool en piano in F (1820)

• Allegro
• Andante
• Presto

pauze

César Franck (1822-1890)
Sonate voor viool en piano in A (1886)

• Allegro ben moderato
• Allegro
• Recitativo fantasia. Ben moderato
• Allegro poco mosso

Duur: 1u40

In het kader van: europalia.georgia

De innerlijke vlam aangewakkerd

Op 16 december 1886 kwam de Cercle Littéraire et Artistique hier om de hoek samen in het huidige Fin-de-Siècle Museum voor de première van de Sonate voor piano en viool (1886) van César Franck (1822-1890). De sonate was een huwelijksgeschenk van de Franse componist aan de Belgische violist Eugène Ysaÿe, die samen met pianiste Léontine Bordes-Pène de eerste publieke uitvoering verzorgde. Het middagconcert liep uit en nog voor de sonate gehoord werd, viel de winterse avond. De opwinding in de zaal maakte plaats voor duisternis en teleurstelling, want om de schilderijen van het museum te beschermen verbood de directie kunstlicht. Zelfs een lucifer aansteken was uit den boze. Net wanneer het concert bijna vervroegd gestopt werd, zette een vastberaden Ysaÿe het zachtaardige thema in, uit het hoofd gespeeld en sneller dan Franck het had neergeschreven. Schaduwen werden schimmen, het Adagio werd een Allegretto ben moderato, maar belangrijker: de sonate werd een repertoirewerk en leidde tot een late erkenning van Francks oeuvre. Zijn leerling Vincent d’Indy was erbij en beschreef het concert als “een wonder dat de aanwezigen nooit zullen vergeten”. Ook de compositie is een vierdelig wonder waarin de thema’s gerelateerd zijn aan elkaar, als neven of nichten. Het thema van het eerste deel komt in de tweede beweging in flarden terug en in het improvisatorische Recitativo-fantasia hint Franck al naar het muziekmateriaal van het laatste deel. Dit cyclisch principe, waarbij muzikale ideeën terugkomen doorheen het volledige werk - en niet beperkt tot één deel - is kenmerkend voor Franck en een bewijs van zijn improvisatorisch talent, zijn fijngevoeligheid in contrapunt en de invloed van Franz Liszt. Het carrièrepad van Franck als componist was trouwens niet volgens het plan van zijn vader, die hem richting een toekomst als pianovirtuoos aanspoorde. Wonderkinderen als Mozart en Mendelssohn golden zonder twijfel als voorbeeld. Dankzij deze sonate kwam de gehoopte faam er alsnog.

Ook Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) had van kinds af aan een beloftevolle toekomst voor zich, of toch in de ogen van zijn ouders. Samen met zijn vier jaar oudere zus Fanny leerde hij vanaf zijn zesde pianospelen. Lessen in viool en compositie volgden snel. In opdracht van zijn leraar Carl Friedrich Zelter schreef Mendelssohn op elfjarige leeftijd de Vioolsonate in F (1820). Tegen dan had de jonge Felix al enkele publieke optredens achter de rug en experimenteerde hij met kamermuziek voor piano en strijkers in het postuum uitgegeven Recitatief voor piano en strijkers (1820) of het Pianotrio in c (1820). Het Allegro opent de vioolsonate speels met trillers in de bassen van het klavier en vluchtige doorgangsnoten in de bovenpartij maar tegelijkertijd braafjes binnen de verwachtingen van zijn compositieleraar. De vier variaties van het thema uit het Adagio zijn duidelijk te horen en mee te tellen; de structuur kent hier geen geheimen. Dankzij Zelter en Mendelssohns lidmaatschap van de Berliner Singakademie raakt Mendelssohn bekend met het werk van Johann Sebastian Bach en tijdgenoten: een cruciale ontdekking van ‘oude’ muziek en een stimulans om zijn eigen muzikale stijl te verfijnen. In het derde, snelle deel eert hij - al dan niet bewust - de nalatenschap van Joseph Haydn. Het tempo, de frasering en de harmonie zijn een ondeugende, jeugdige knipoog naar de finale van Haydns Symfonie nr. 102.

Naast Franck en Mendelssohn brengen violiste Lisa Batiashvili en pianist Giorgi Gigashvili muziek mee uit hun vaderland Georgië. Vaja Azarashvili (°1936) is al decennialang een muzikale spreekbuis voor de Georgiërs. Met zijn film- en theatermuziek, popliedjes en symfonische werken baande hij zich een weg tot het collectieve geheugen. Nocturne (1986) draagt de sporen van de laatromantische erfenis nog mee, maar als de golven van de Zwarte Zee vervoert een tijdloze, troostende melodie ons naar vandaag. Zelfs al valt de avond vroeg, de opener van vanavond is een lichtbron met uw aanwezigheid als brandstof.

Guillaume De Grieve