Belgian National Orchestra & Hermus

3 Dec.'23
- 15:00

Henry Le Boeufzaal

Richard Wagner (1813-1883)

Tristan und Isolde, WWV 90 (1865) – compilatie Henk de Vlieger

einde voorzien om 16u15

Weinig werken hebben de muziekgeschiedenis zo diepgaand beïnvloed als Wagners muziekdrama Tristan und Isolde. Chef-dirigent en Wagnerspecialist Antony Hermus voert een 70 minuten durend orkestraal arrangement op van de Nederlandse componist Henk de Vlieger. Dat wordt, speciaal voor dit concert, uitgebreid met het liefdesduet uit het tweede bedrijf en Isoldes Liebestod uit het laatste bedrijf. De Finse sopraan Miina-Liisa Värelä kruipt daarbij in de huid van Isolde en de Zweedse stertenor Michael Weinius zingt de rol van Tristan.

Centraal in deze compilatie van Wagners Tristan und Isolde staat het liefdesduet uit het tweede bedrijf. In het eerste bedrijf is de Ierse prinses Isolde per schip op weg naar Cornwall om met koning Marke te trouwen. Haar plan om samen met Tristan, de ridder van koning Marke die haar begeleidt en met wie zij een voorgeschiedenis heeft, een dodelijke drank te drinken, loopt mis doordat haar dienstmaagd Brangäne hen een liefdesdrank aanreikt.

In het tweede bedrijf, dat plaats vindt na het huwelijk tussen koning Marke en Isolde, wacht Isolde op Tristan terwijl koning Marke en zijn vazallen ’s nachts op jacht zijn. Brangäne waarschuwt haar tevergeefs voor de jaloerse Melot, die Markes achterdocht heeft gewekt. Tristan en Isolde verwensen de dag, want alleen ’s nachts kunnen zij zich aan hun liefde overgeven. De plotse terugkeer van koning Marke verstoort echter hun samenzijn …

Het derde bedrijf speelt zich af in Tristans oude burcht in Bretagne. Daar probeert Tristan te herstellen van een zware wonde die hij opliep in een duel met Morold. Isolde komt hem bezoeken, maar vindt haar geliefde stervende. In de beroemde Liebestod besluit Isolde zich met Tristan in de dood te verenigen.

Keltische mythen rond de figuur van Tristan – een ridder uit de wereld van Koning Arthur – inspireerden Wagner tot het componeren van misschien wel het meest intense liefdesdrama aller tijden. Even belangrijk als Gottfried von Straßburgs roman in verzen Tristan was echter de filosofie van Arthur Schopenhauer. Volgens deze filosoof schuilt ‘verlossing’ enkel in de ontkenning van de wil tot leven. Wagner verklankt dit op magistrale wijze: zijn hunkerende akkoorden vinden urenlang geen rust – het verlangen groeit en groeit – totdat uiteindelijk, tijdens Isoldes Liebestod, zich alles één toonaard hoger oplost dan de toonaard waarin het muziekdrama begon. Een vereniging van Tristan en Isolde is enkel mogelijk in de dood. De veeleisende partituur staat erom bekend om het publiek uit te putten, emotioneel, psychologisch én fysiek. De verlossing aan het einde van Tristan und Isolde is echter des te groter. “De wereld is arm voor iemand die nog nooit zo ziek is geweest om dit ‘helse plezier’ te proeven,” zo schreef Nietzsche ooit.

Hoe ben je ooit begonnen met het maken van symfonische compilaties?
Ik ben bijna 40 jaar lang slagwerker geweest bij het Radio Filharmonisch Orkest. Daarnaast heb ik altijd al gecomponeerd en gearrangeerd. Begin jaren ’90 kwamen deze activiteiten in een stroomversnelling toen toenmalig chef-dirigent Edo de Waart me vroeg om een symfonische compilatie te maken van Wagners Ring-cyclus voor een tournee in Duitsland. Dat werd een groot succes: hetzelfde jaar reeds werd hiervan een cd geproduceerd. Een tijdje later vroeg men mij een symfonische compilatie te maken van Parsifal en toen er een nieuwe manager voor het orkest kwam – die een box wou uitgeven met compilaties van Wagners muziekdrama’s – kreeg ik de vraag om ook Tristan und Isolde onder handen te nemen. Wereldwijd zijn die compilaties in de voorbije 20 jaar ontdekt geworden door andere orkesten en dirigenten. Zo is alles begonnen!

Ben je zelf een grote Wagnerliefhebber?
Niet per se, dat is steeds weer het grote misverstand. Ik ben nog maar één keer naar Bayreuth geweest en heb daar niet eens een productie gezien. Met de auto hebben we een toertje gedaan omheen het Festspielhaus, maar binnen zijn we niet geraakt, want er vond op dat moment een repetitie plaats. Voordat Edo de Waart me vroeg die compilaties te maken, hadden we met het Radio Filharmonisch Orkest net de volledige Ring-cyclus concertant uitgevoerd. Dat was eigenlijk mijn eerste kennismaking met de muziek van Wagner. Natuurlijk is hij wel een fantastisch componist, iemand waar je niet omheen kan. Hij heeft de muziekgeschiedenis erg ingrijpend veranderd en tot op de dag van vandaag blijft zijn invloed onverminderd doorwerken.

Wat zijn de ideeën achter jouw symfonische compilatie van Tristan und Isolde?
Bij het maken van een symfonische compilatie moet je kiezen voor langere fragmenten waarbij het orkest een hoofdrol speelt. Bij de Ring kon ik door middel van dergelijke fragmenten vrij goed het originele verhaal navertellen. Bij Parsifal lukte dat niet: daar koos ik er voor om te focussen op het rituele aspect. Ook bij Tristan und Isolde was het heel erg lastig om tot een goede selectie te komen. Ik koos uiteindelijk zeven fragmenten die weergeven wat er in de hoofden van de protagonisten plaatsvindt. Concreet: na het voorspel komen we direct in het tweede bedrijf terecht: het moment waarop de koning op jacht vertrekt, Isolde in extase gaat en ze Tristan eindelijk ontmoet. Hun duet, het hart van de opera, heb ik ‘Nachtgesang’ genoemd. Die scène wordt ruw onderbroken wanneer de koning terugkomt van de jacht. Uit het derde bedrijf heb ik drie fragmenten gekozen. Eerst hoor je wat er in het hoofd van Tristan gebeurt, dan hebben we de ontmoeting tussen Tristan en Isolde, en uiteindelijk eindigen we met de beroemde Liebestod.

Voor het concert op 3 december breidde je in overleg met Antony Hermus de symfonische compilatie uit met gezongen passages. Op het podium staat niet alleen het orkest, maar ook Tristan (Michael Weinius), Isolde (Miina-Liisa Värelä) en Brangäne (Barbara Koselj).
Dat klopt! De originele compilatie duurt ongeveer 70 minuten. Antony Hermus vroeg me om hiervan een avondvullend geheel te maken, zonder pauze en met zangers. Na wat overleg besloten we om het grote liefdesduet in het tweede bedrijf uit te voeren met zangers. De ‘Nachtgesang’ wordt dus veel langer. Ook Isoldes Liebestod wordt met zangeres uitgevoerd. Daarbij blijft het originele concept – tonen wat er in de hoofden van de protagonisten omgaat – gehandhaafd. Wat daarbuiten plaatsvindt – de jachthoorns van König Marke, de waarschuwingen van Brangäne, de solo van de Engelse hoorn – wordt steeds gespeeld door muzikanten die zich niet op het podium te vinden.

In elk muziekgeschiedenisboek staat te lezen dat Tristan und Isolde een absolute mijlpaal vormt. Hoe verklaar je dit vanuit de partituur?
In Wagners muziekdrama wordt de tonaliteit voor de eerste keer consequent op losse schroeven gezet. Dat gebeurt meteen al in het voorspel. Het is heel erg onduidelijk in welke toonaard we ons bevinden. Meer dan vier uur lang word je vervolgens in spanning gehouden met akkoorden die maar niet oplossen. Mike Poddé, een presentator van het in Nederland erg bekende televisieprogramma Podium Klassiek, zei ooit: “ik kan niet naar Wagner luisteren, en al zeker niet naar Tristan und Isolde. Daarin worden geen punten gebruikt, enkel komma’s”. En inderdaad: enkel op het einde, tijdens de Liebestod, de extatische climax waarin Tristan en Isolde elkaar in de dood ontmoeten, zet Wagner een muzikaal punt. Exact dezelfde muziek gebruikt Wagner trouwens ook al in het duet in het tweede bedrijf, maar daar krijgen we geen punt. De muziek wordt ruw onderbroken door de komst van de koning.

En wat de orkestratie betreft?
Wagner is natuurlijk ook een enorm vernieuwer op het gebied van klankkleur. Tristan und Isolde is een vrij laat werk, geschreven nadat hij reeds Das Rheingold en Die Walküre had gecomponeerd. Door de toevoeging van instrumenten zoals de basklarinet en de althobo, en door het gebruik van een enorm gediviseerd strijkorkest, met verschillende solostrijkers, kon hij voordien nog nooit gehoorde klankkleuren realiseren. Op dat vlak beschikte Wagner over een ongelofelijk vakmanschap. Zelf beschreef hij dit in een brief naar Mathilde Wesendonck als “de kunst van de geleidelijke overgang”. Wagner nam de tijd om met behulp van zowel harmonieën als orkestraties geleidelijke overgangen te creëren, waardoor je eb- en vloedbewegingen krijgt die je volledig opslorpen.

Hoe is de samenwerking met Antony Hermus verlopen?
Vijftien jaar geleden kreeg ik vanuit het niets een mailtje waarin stond: “je kent me misschien niet, maar ik ben Antony Hermus, GMD (Generalmusikdirektor) in Hagen. Omdat het orkest 100 jaar bestaat, hebben we een cd gemaakt met een opname van jouw symfonische compilatie van Tristan und Isolde. Kan je me jouw adres laten weten, zodat ik je de cd kan toesturen?” Ik heb dat toen gedaan, kreeg de cd toegestuurd en viel van mijn stoel toen ik zijn interpretatie hoorde. Dat was zo goed, zo ontzettend mooi gedaan! Een ontmoeting in Amsterdam was vervolgens het begin van een lange samenwerking. Hij is intussen een groot pleitbezorger van mijn Wagnerarrangementen. En het is erg prettig samenwerken met hem: muzikaal zitten we op dezelfde lijn.

door Mien Bogaert, voor Belgian National Orchestra

Download de gezongen teksten hier!

Anthony Hermus is chef-dirigent van het Belgian National Orchestra en eerste gastdirigent van zowel het Noord Nederlands Orkest als de Britse Opera North (Leeds). Na studies piano bij Jacques de Tiège en directie bij Jac van Steen en George Fritzsch, begon hij zijn carrière aan het Theater Hagen, waar hij al snel opklom van repetitor tot muziekdirecteur. Van 2009 tot 2015 was Antony Hermus muziekdirecteur in Dessau, waar hij onder andere zijn eerste Ringcyclus dirigeerde. Voor zijn werk in Dessau werd hij door het Duitse magazine Opernwelt maar liefst drie jaar op rij genomineerd als ‘dirigent van het jaar’. Vandaag dirigeert Antony Hermus alle grote Nederlandse orkesten. Ook buiten Nederland is hij een veelgevraagd gastdirigent. Enerzijds voor operaproducties (Stuttgart, Strasbourg, Gothenburg, Komische Oper Berlin, Opéra de Paris studio, Essen en de Nederlandse Reisopera), anderzijds voor concertengagementen (Royal Philharmonic, BBC Scottisch en Danish National Orchestra, het Orchestre National de Lyon, Bamberg Symphony, Melbourne Symphony, Oregon Symphony). Antony Hermus is daarnaast ook gastdocent aan het Conservatorium van Amsterdam en artistiek adviseur van het Nederlandse Nationaal Jeugdorkest.

De Finse sopraan Miina-Liisa Värelä studeerde aan de Sibeliusacademie in Helsinki. Recent zong ze Isolde in Wagners Tristan und Isolde met de Los Angeles Philharmonic Orchestra en Gustavo Dudamel. Andere Wagnerrollen van haar zijn Sieglinde/Die Walküre, Ortrud/Lohengrin en Senta/Der fliegende Holländer (Finse National Opera). Een recent hoogtepunt was ook haar vertolking van Die Färberin in Lydia Steiers enscenering van Strauss’ Die Frau ohne Schatten in het gerenommeerde Festspielhaus in Baden-Baden met dirigent Kirill Petrenko en de Berliner Philharmoniker. Diezelfde rol zong ze ook reeds in de Semperoper (onder Christian Thielemann), de Oper Frankfurt en de Bayerische Staatsoper (onder Sebastian Weigle). Daarnaast vertolkte ze recent de titelrol van Strauss’ Ariadne auf Naxos in een productie van Katie Mitchell, en van Elektra in het Landestheater Linz.

In 2013 debuteerde de Sloveense mezzosopraan Barbara Kozelj met het Koninklijk Concertgebouworkest. Een jaar later maakte ze haar Carnegie Hall-debuut in Bachs Matthäus-Passion met Iván Fischer. Ze wordt zowel gevraagd als concertsoliste als op het operapodium. Recente hoogtepunten waren haar vertolkingen van Mélisande/Pelléas et Mélisande met Taiwan National Orchestra en Jun Märkl in Taipei, Brangäne/Tristan und Isolde aan de Oper Leipzig en het festival Wagner22, Judith/Blauwbaards burcht met Antony Hermus en het National Jeugdorkest. Daarnaast zong ze de mezzosopraanpartij in Ligeti's Requiem met het Orquesta y Coro Nacionales de Espagna en David Afkham in Madrid, en voerde ze Mahlers Wesendonck Lieder uit met het Residentie Orkest Den Haag.

Sinds de Zweedse tenor Michael Weinius in 2008 de Wagnerwedstrijd in Seattle won, ontwikkelde hij zich als een van ’s werelds meest gevraagde heldentenoren. Recent zong hij Erik/Der fliegende Holländer in de Opéra de Paris, Siegfried in zowel Siegfried als Götterdämmering in de Wiener Staatsoper en aan de Deutsche Oper Berlin, Bacchus/Ariadne auf Naxos in Opera Ballet Vlaanderen en Laca/Jenůfa in de Noorse Nationale Opera. De rol van Tristan in Wagners Tristan und Isolde zong Michael Weinius recent in een productie van LA Philharmonic Orchestra met Gustavo Dudamel en binnenkort ook aan de Deutsche Oper Berlin en in het Teatro Massimo di Palermo.

Florestan Bataillie studeerde piano aan het Koninklijk Conservatorium te Brussel bij Boyan Vodenitcharov, Hans Ryckelynck en Jan Michiels. Hij is lid van verschillende kamermuziekensembles zoals het duo Adelfoi en het pianoduo Impression. Als liedbegeleider werkt hij intensief samen met zowel bas-bariton Werner Van Mechelen als sopraan Emma Posman. Hij toerde ook rond in Vlaanderen met voorstellingen als In Flanders Fields, Verlaine, poète maudit en Tsjaikovski’s geheim. Naast zijn eigen projecten is Florestan Bataillie een veelgevraagd begeleider en freelance artiest. Steeds vaker verzorgt hij lezingen en introducties voor verschillende Belgische muziekorganisaties. Hij is tevens als componist actief. In 2022 verscheen zijn eerste soloalbum 'Repeat' bij Etcetera Records.

Het Belgian National Orchestra, dat werd opgericht in 1936, is de geprivilegieerde partner van Bozar. Het orkest staat sinds september 2022 onder leiding van chef-dirigent Antony Hermus, met Roberto González-Monjas als gastdirigent en Michael Schønwandt als geassocieerd dirigent. Het Belgian National Orchestra treedt op met solisten van wereldformaat als Hilary Hahn, Christian Tetzlaff, Thomas Hampson, Aleksandra Kurzak, Leif Ove Andsnes, Víkingur Ólafsson, Sergey Khachatryan en Truls Mørk. Verder investeert het Belgian National Orchestra in de toekomstige generatie luisteraars en deinst het niet terug voor vernieuwende projecten, zoals met pop-rock-artiest Ozark Henry en recent met Stromae voor zijn nieuwe album Multitude. Tot de bekroonde discografie, voornamelijk op het label Fuga Libera, behoren onder meer zes opnames onder leiding van voormalig chef-dirigent Walter Weller.

Konzertmeister
Misako Akama

eerste viool
Sophie Causanschi ***
Isabelle Chardon *
Sarah Guiguet *
Maria-Elena Boila
Nicolas Deharven
Françoise Gilliquet
Philip Handschoewerker
Akika Hayakawa
Arianne Plumerel
Ignacio Rodriguez
Dirk Vandemoortel
Isabelle Rowland
Paola Carmona

tweede viool
Veerle Houbraeken
Nathalie Lefin *
Tatiana Koychurenko
Sophie Demoulin
Isabelle Deschamps
Hartwich D’Haene
Pierre Hanquin
Anouk Lapaire
Jacqueline Preys
Ana Spanu
Louis Corral
Julia Barbero

altviool
Marc Sabbah *
Mihoko Kusama *
Dmitry Ryabinin*
Sophie Destivelle
Katelijne Onsia
Marinela Serban
Silvia Tentori Montalto
Edouard Thise
Nicolas Altieri
Fred Camacho

cello
Olsi Leka ***
Dimitri Sylvian **
Tine Muylle
Lesya Demkovich
Philippe Lefin
Uros Nastic
Harm Van Rheeden
Taras Zanchak

contrabas
John Van Leerop
Serghei Gorlenko *
Ludo Joly *
Svetoslav Dimitriev *
Dan Ishimoto
Miguel Meulders
Gergana Terziyska

fluit
Denis Pierre Gustin **
Jérémie Fèvre *
Clemence Dujardin

hobo
Dimitri Baeteman ***
Bram Nolf *
Tim Van Thuyne

klarinet
Julien Beneteau **
Maxim Connoir *
Lionun Planchon

fagot
Gordon Fantini ***
Bob Permentier **
Filip Neyens *

hoorn
Anthony Devriendt ***
Kristina Marscher- Turner
Jan Van Duffel *
Katrien Vintioen *
Bernard Wasnaire *
Dries Laureyssen
Hans Vanderzande
Luc Vanhove
Sophie Huyghe
Bruno Melcekbeke

trompet
Leo Wouters ***
Andreu Vidal **
Ward Opsteyn *

trombone
Bruno Debusschere **
Koen Severens
Wim Mattheeuwsen

tuba
Mathijs Van Rijswijk ***

pauken
Nico Schoeters ***

*** aanvoerder
** 1e solist
* solist

Vri 15.12 | 20:00
Nielsen 4 & Maria João Pires speelt Beethoven

Zon 17.12 | 15 :00
Beethoven 5 & Gerstein speelt Bartók

Vri 22.12 & Zat 23.12 | 18:00
Winterconcert: De notenkraker

Alle concerten van Belgian National Orchestra in Bozar