Huelgas Ensemble & Paul Van Nevel

Anonymus, Firenze (1563)              
Alma che scarca uit Libro primo delle laudi spirituali (Venetië, 1563) 

Anonymus, Cyprus (ca. 1380)           
Je sui trestout d’amour raimpli uit Manuscrit de Chypre 

Max Reger (1873-1916)  
Es waren zwei Königskinder uit 8 Ausgewählte Volkslieder, WoO VI/11 (1899)   

Nicolas Craen (ca. 1470-1507)  
Ave Maria uit Motetti A (Venetië, 1502) 

Jacobus Gallus (1550-1591)  
Mirabile Mysterium uit Opus musicum I (Praag, 1586) 

Planxit David uit Opus musicum III (Praag, 1587) 

Pierre Sandrin (ca. 1490 - na 1561)  
Puisque vivre en servitude         

Willem Ceuleers (*1962)  
Io non so ben         

Cipriano de Rore (1515-1565) 
Donec gratus eram tibi  uit 26 Motets (1559)        

Luca Marenzio (ca. 1553-1599) 
Solo e pensoso uit Il nono libro de madrigali (Venetië, 1599) 

Anonymus, Avignon (?) (ca. 1390)           
D’ardant desir / Se fus d’amer / Nigra est set formosa uit Codex Chantilly 

Max Reger 
Der Mensch lebt und bestehet nur eine kleine Zeit uit Acht geistliche Gesänge, Op. 138 (1914) 

Philippus de Monte (1521-1603)  
Fui preso fui ferito          

Ludwig Senfl (ca. 1490-1543) 
Mollis inertia  

Duur: 75 min. zonder pauze

De Droom van Poliphilus 

Net zoals Franz Liszt hem heeft voorgedaan met Après une lecture du Dante, heeft Paul Van Nevel dit programma uitgewerkt nadat hij Hypnerotomachia Poliphili (De Droom van Poliphilus, 1499) had gelezen. Het werk wordt toegeschreven aan de Venetiaanse dominicaner priester en monnik Francesco Colonna (1432-1527) en vertelt in een erg gestileerde taal het verhaal van de ingebeelde zoektocht van Poliphilus naar een zekere Polia, op wie hij hartstochtelijk verliefd is. Colonna vergast de lezer op een uitvoerige beschrijving - tot in het kleinste detail - van de hele esthetiek van de tijd van Poliphilus: de architectuur, de natuur en de bloemen (tot hun geur toe), de juwelen, de literatuur en de muziek, de dans, de antieke cultuur, de fysieke elegantie, de oude rituelen, en bovenal - uiteraard - de liefde. Hij gaat uitvoerig in op al het genot en alle ontgoochelingen die Cupido tegen deze achtergrond in het rond strooit. 

Nadat Paul Van Nevel De Droom van Poliphilus had gelezen, besefte hij dat de schoonheidsidealen van de renaissance zowat de brug slaan tussen verschillende stilistische perioden: van de middeleeuwen (Petrarca) tot de renaissance (de madrigalisten en polyfonisten) en de negentiende eeuw, waarin de antieke culturen een enorme populariteit genoten. Dit programma draait niet om de renaissance, maar om schoonheid en gaat uit van de definitie van ‘romantiek’ zoals die is opgenomen in de eerste editie van het Van Dale-woordenboek (1872, pag. 936): "smaak der middeleeuwen". Het boek van Colonna lag aan de basis van een opmerkelijke dramaturgie waarin de verschillende vormen van liefde en begeerte aan bod komen. Hoewel het boek een openlijk erotisch werk is, kan het ook als een allegorie geïnterpreteerd worden, zoals het Hooglied uit het Oude Testament. De plot speelt zich af in een droom en ook dat draagt bij tot de ambiguïteit. Al die kenmerken - liefde die zowel fysiek als spiritueel is, die zowel beantwoord wordt als tot ontgoocheling en zelfs krenking leidt, en de droom als symbool van futiliteit en vluchtigheid - zijn aanwezig in de individuele muzikale composities. 

Het openingsstuk, dat waarschijnlijk afkomstig is uit het milieu van de Italiaanse broederordes, is een overpeinzing rond de eindigheid van het menselijk leven: de anonieme lauda (lofzang) Alma, che scarca. Het thema van de dood is ook aanwezig in het achtstemmige motet Planxit David - een klaagzang van koning David van Israël over het tragische verlies van zijn zoon Absalom - van de Sloveense componist Jacobus Gallus. De volksballade Es waren zwei Königskinder is in diezelfde geest op gevoelige wijze in 1899 gearrangeerd door Max Reger. Der Mensch lebt und bestehet nur eine kleine Zeit, het stuk van Reger uit 1914, weerspiegelt de kortheid en de vluchtigheid van het leven van de mens. Een van de bekendste Italiaanse renaissancemadrigalen, Solo e pensoso van Luca Marenzio weerspiegelt dan weer de stemming van het sonnet waarin Petrarca het verlies van zijn geliefde Laura beweent. Het wonder van de onstoffelijke verwekking en de maagdelijke geboorte van de Zoon van God wordt in twee motetten beschouwd: het vierstemmige Ave Maria van Nicolaus Craen, uit een van de eerste gedrukte polyfoniecollecties (Motetti A, Venetië, 1502), en het vijfstemmige Mirabile mysterium van Jacobus Gallus. Hier wordt de mysterieuze connectie tussen godheid en mensheid tot leven gebracht door middel van vernieuwende en gedurfde muzikale methoden.  

De rest van het programma is gewijd aan het thema van de vurige erotische begeerte. De vleselijke lust, die in toom wordt gehouden door de regels van de hoffelijkheid, wordt weergegeven aan de hand van twee voorbeelden die dateren van het einde van de 14e eeuw: het lied Je sui trestout d’amour raimpli van het hof van koning Janus van Cyprus (1375-1432) en het seculiere motet Dardant desir / Se fus d’amer / Nigra est set formosa van het pauselijk hof in Avignon. De onvervulde liefde wordt ook beklemtoond door het populaire strofische lied Puisque vivre en servitude van Pierre Sandrin uit dezelfde periode. Ten slotte kunnen er ook echo’s van de antieke literatuur, met al haar erotische weelderigheid, gehoord worden in de gedichten van Horatius die op muziek gezet zijn door Ludwig Senfl en Cipriano de Rore. 

Jan Baťa (vertaald door Piet de Meulemeester) 

Anonymus, Firenze - Alma che scarca  
Alma che scarca dal corporeo  
Velo hoggi salist’alla superna corte  
Di cui l’amo signor con puro zelo  
T’aperse gia col suo morir le porte  
Felic’e bella che col re del cielo  
Trionf’ e godi dell’eterna morte  
Prega il signor’ eterno e glorioso  
Ch’a noi con teco in ciel doni riposo.  

Anonymus, Cyprus - Je sui trestout d’amour raimpli  
Je sui trestout damour raimpli  
Dieu soit loé ce m’est grant grace  
D’amer n’oblieray la trace  
Tant que vivrai je vous affi.  

Et n’ai doute qu’on mal me face  
Puisque d’amour sui sans nul sci  
Et qui me voit de lie face  
Pourquoi ne puis avoir soussi.    

Par sa gracieuse merci  
Qui de moy toute peinne casse  
Et me fait dire en toute place  
Tres liement et sans detri.    

Je sui trestout… 

Max Reger - Es waren zwei Königskinder  
Es waren zwei Königskinder,  
Die hatten einander so lieb,  
Die konnten zusammen nicht kommen,  
Das Wasser war viel zu tief.  

"O Liebster, kannst du nicht schwimmen?  
So schwimme doch her zu mir!  
Drei Kerzen will ich dir anzünden,  
Und die sollen leuchten dir."  

Da saß eine falsche Nonne,  
Die tat, als wenn sie schlief.  
Sie täte die Kerzen ausblasen,  
Der Jüngling ertrank so tief.  

Ein Fischer wohl fischte lange,  
Bis er den Toten fand:  
"Nun sieh’ da, du liebliche Jungfrau,  
Hast hier deinen Königssohn".  

Sie nahm ihn in ihre Arme  
Und küßte seinen Mund:       

"Ade nun, o Vater und Mutter,  
Wir seh‘n uns nimmermehr."  

Nicolas Craen - Ave Maria  
Ave Maria gratia plena Dominus tecum  
Benedicta tu in mulieribus  
Et benedictus fructus ventris tui  
Jesus Sancta Maria  
Ora pro nobis peccatoribus.  

Jacobus Gallus - Mirabile Mysterium 
Mirabile mysterium declaratur hodie, 
innovantur naturae; Deus homo factus est; 
id quod fuit, permansit, 
et quod non erat, assumpsit, 
non commixtionem passus neque divisionem. 

Jacobus Gallus - Planxit David 

Planxit David rex Absalon natum suum: 
O nate mi, cur non licet pro te mori? 
Fili parentum nobilis sanguis, iaces, 
spes alta regni, cura divorum potens! 
Eheu, dolor. 
 
Diadema, sceptrum, regium nomen vale; 
Natus meorum ille dux fortis iacet. 
Fili, fili, fili quid istud? Corde confosso impie? 
O Absalon, dilecte mi fili, vale. 
Eheu, dolor. 

Pierre Sandrin - Puisque vivre en servitude 

Puisque vivre en servitude,  
Je debvois triste et dolent.  
Bien heureux je me repute,  
D'estre en lieu si excellent.  
Mon mal est tant violent,  
Mais Amour le veult ainsy  
Veuillez en avoir mercy.  

Willem Ceuleers - Io non so ben  

Io non so ben s’io vedo quel ch’io veggio  
S’io tocco quel ch’io palpo tuttavia  
Se quel che io oda e bugia o vero  
Quel ch’io parlo e ciò ch’io leggio  
Sì travagliato son ch’io non mi reggio  
Né trovo loco né so s’io mi sia  
E quanto volgo più la fantasia  
Più m’abbarbaglio né me ne correggio  
Una speranza un consiglio un ritegno  
Tu sol me sei in sí alto stupore  
In te sta la salute e’l mio conforto  
Tu hai’l saper il poter e l’ingegno  
Drizzami sì che tolta de l’errore  
La vaga mia barchetta prenda porto.    

Cipriano de Rore - Donec gratus eram tibi   
Tekst van Horatius 
Donec gratus eram tibi   
Nec quisquam potior brachia    
Candidae cervice juvenis dabat   
Persarum vigui rege beatior.   

Donec non alia magis arsisti   
Neque erat Lydia   
Post Chloen multi Lydia nominis,   
Romana vigui clarior Ilia.   

Me nunc Thressa Chloe regit,   
Dulces docta modos et citharae sciens  
Pro qua non metuam mori,   
Si parcent animae fata superstiti.     

Me torret face mutua  
Thurini Calais filius Ornyti,   
Pro quo bis patiar mori,   
Si parcent puero fata superstiti.     

Quid si prisca redit Venus   
Diductosque jugo cogit aheneo   
Si flava excutitur Chloe   
Rejectaeque patet janua Lydiae?   

Quamquam sidere pulchrior   
Ille est tu levior cortice  
Et improbo iracundior Adria   
Tecum vivere amem, tecum obeam libens.  

Luca Marenzio - Solo e pensoso   
Tekst van Petrarca 
Solo e pensoso i più deserti campi   
Vo misurando a passi tardi e lenti,   
E gl'occhi porto per fuggir intenti   
Ove vestigio human l'arena stampi.     

Altro schermo non trovo che mi scampi   
Dal manifesto accorger de le genti,   
Perché ne gl'atti d'allegrezza spenti   
Di fuor si legge com' io dentr' avampi.   
Si ch'io mi cred' homai che monti e piagge   
E fiumi e selve sappian di che tempre   
Sia la mia vita, ch'è celata altrui.    

Ma pur sì aspre vie ne sì selvagge  
Cercar non sò ch'amor non venga sempre   
Ragionando con meco, et io con lui.   

Anonymus, Avignon (?) - D’ardant desir / Se fus d’amer / Nigra est sed formosa 
D’ardant desir plains poinés nus  
Sans riens somir merchi qui nus  
Vrais soufraideus devroit avoir  
Pour enuieus s’il ont avoir  
Ne le ray que ne fache quant  
Qu’amours a che m’atis et quant  
Ensi m’estuet passer m'en duel  
Et chelle vuet pour que me duel  
Qu’il soit ensi et sans jamais  
Estre ens miri ch’est ma mort  
Mais au mains seray  
En espoir sers tant com vivray.    

contratenor  
Se fus d’amer par bien amer  
En grief penseur en sospirer  
En lamenter en fol errer  
Me fet viver pour que n’a per tout endurer  
Pour honorer veul cui sanner  
Ne quier rouver.    

tenor  
Nigra est sed formosa.  

Max Reger - Der Mensch lebt und bestehet nur eine kleine Zeit  
Tekst van Matthias Claudius 
Der Mensch lebt und bestehet nur eine kleine Zeit,  
Und alle Welt vergehet mit ihrer Herrlichkeit.  
Es ist nur Einer ewig und an allen Enden  
Und wir in seinen Händen.  
  

Philippus de Monte - Fui preso fui ferito  
Fui preso fui ferito arsi e gelai  
Effetto non d’amore  
Che tant’egli non ha forza e valore  
Fu la forz’ e’l vigor ne le parole  
Che cortesi mi disse il mio bel sole  
E nel soave sguardo  
Fu il ghiaccio e’l foco  
E la prigion e’l dardo.    

Ludwig Senfl - Mollis inertia  
Tekst van Horatius
Mollis inertia cum tantam diffuderit imis  
Oblivionem sensibus.   
Pocula Lethaeos ut si ducentia somnos  
Arente fauce traxerim.    

Candide Maecenas occidis saepe rogando :  
Deus, deus nam me vetat.  
Inceptos olim promissum carmen jambos  
Ad umbilicum adducere.  

Non aliter Samio dicunt arsisse Bathyllo  
Anacreonta Teium.  
Qui persaepe cava testudine flevit amorem  
Non elaboratum ad pedem.  

Ureris ipse miser : quodsi non pulcrior ignis  
Accendit obsessam Ilion.  
Gaude sorte tua me libertino nec uno  
Contenta Phryne macerat.  

Anonymus, Firenze - Alma che scarca 
Soul that is freed from the bodily veil, 
Today you have risen to the heavenly court, 
Whose Lord, whom you loved with pure zeal, 
Has already opened the gates for you with His death. 
Happy and beautiful, you now triumph and rejoice 
With the King of Heaven in eternal life. 
Pray to the eternal and glorious Lord, 
That He may grant us, with you, rest in Heaven.              

Anonymus, Cyprus - Je sui trestout d’amour raimpli  
I am completely filled with love 
God be praised, this is a great grace to me 
I will not forget the path of love 
As long as I live, I assure you. 

And I have no fear that harm will befall me 
Since I am full of love, without any flaw 
And whoever sees me with a happy face 
Why should I not be free of worry? 

By her gracious mercy 
Who relieves me of all pain 
And makes me say everywhere 
Most joyfully and without distress. 

I am completely… 

Max Reger - Es waren zwei Königskinder 
There were two royal children, 
They loved each other so much, 
They couldn't come together, 
The water was too deep. 

"O dearest, can't you swim? 
Then swim to me! 
I will light three candles for you, 
And they shall shine for thee." 

There sat a false nun, 
Who pretended to be asleep. 
She would blow out the candles, 
The young man drowned so deep. 

A fisherman fished for a long time 
Till he found the dead: 
"Now look here, you lovely maiden, 
Here is your king's son". 

She took him in her arms 
And kissed his mouth: 
"Farewell now, O father and mother, 
We will never see each other again.”       

Nicolas Craen - Ave Maria 
Hail Mary, full of grace, 
The Lord is with thee. 
Blessed art thou among women, 
And blessed is the fruit of they womb, Jesus. 
Holy Mary, 
Pray for us sinners.   

Jacobus Gallus - Mirabile Mysterium 
A prodigious mystery is revealed today, 
natures are transformed; God is made man,  
he has remained that which he was  
and has taken on that which he was not, 
having endured neither commingling nor division. 

Jacobus Gallus - Planxit David 
King David lamented for Absalon his son: 
O my son, why is it not allowed for me to die in your place? 
Son, noble blood of your parents, you lie here, 
The great hope of the kingdom, the powerful care of the gods. 
Alas, sorrow! 

Farewell, diadem, royal scepter, and name; 
My son, that brave leader of my people, lies dead. 
Son, what is this? With your heart impiously pierced? 
O Absalom, my beloved son, farewell. 
Alas, sorrow! 

Pierre Sandrin - Puisque vivre en servitude 
Since living in servitude, 
I must be sad and sorrowful. 
I consider myself very fortunate 
To be in such an excellent place. 
My suffering is so intense, 
But Love wills it thus. 
Please have mercy on it. 

Willem Ceuleers - Io non so ben 
I know not if I see what I see 
If I touch what I feel nevertheless 
If what I hear I hear and lie 
Or true what I speak and what I read 
So troubled am I that I do not reign 
Nor find I place nor know if I am 
And the more I turn my imagination 
The more I bewilder myself and the more I wonder 
A hope a counsel a reliance  
Thou alone art to me in such lofty wonderment 
In thee is my health and my comfort 
Thou hast the knowledge of power and wit 
Direct me so that removed from error 
My vague little boat may take harbour.       

Cipriano de Rore - Donec gratus eram tibi   Tekst van Horatius
"As long as I was pleasing to you 
and any better young man was not giving 
his arms to your bright neck, 
I flourished, happier than the king of the Persians." 

"As long as you burned for no other 
more and Lydia was not after Chloe, 
Lydia of many names, 
I flourished brighter than Roman Ilia." 

"Now Thracian Chloe rules me, 
learned in sweet measures and skilled of the lyre, 
for whom I would not fear to die 
if the Fates will spare my surviving sweetheart." 

"Thurinus Calais son of Ornytus burns 
me with a mutual flame, 
for whom I would suffer to die twice, 
if the Fates will spare my surviving boy." 

"What if ancient Venus returns 
and forces the separated ones into a bronze yoke? 
If blonde Chloe is cast out 
and the door is open to scorned Lydia?" 

"Although he is more beautiful 
than a star, you are lighter than a cork and angrier 
than the wicked Adriatic sea, 
I would love to live with you, I, willing, would die with you!"         

Luca Marenzio - Solo e pensoso 
Tekst van Petrarca
Alone and deep in thought, I slowly 
Trudge through the most forsaken lands, 
Ever alert and ready to flee 
The slightest hint of man’s presence. 

I can find no other refuge from 
The knowing gaze of others, 
For in my outward show bereft of joy 
They can read how I burn within. 

Now, therefore, I believe the shores and mountains, 
Rivers and forests know the true colours 
Of my life, which is hidden from other people. 

And yet I fail to find paths rough or wild enough 
To prevent Love from accompanying me, 
Engaging me in constant conversation. 

Anonymus, Avignon (?) - D’ardant desir / Se fus d’amer / Nigra est sed formosa 
Piercing desire, overly poor and naked 
Without any comfort except for nothing 
True to its freshness should have 
For those who might have it 
I will not leave until it troubles 
That love has this ease and when 
Thus, I must pass my sorrow 
And she wishes it to be so that I am in pain 
That it be so and without ever 
Being nourished, this is my death 
But at least I will be 
In hope as long as I live. 

contratenor 
If it were to love through good love 
In great thoughts and sighing 
In lamenting and foolish wandering 
Makes me live so that I can endure everything 
To honor whom I wish to 
I do not wish to find. 

tenor 
She is black but beautiful             

Max Reger - Der Mensch lebt und bestehet nur eine kleine Zeit 
Tekst van Matthias Claudius
Man lives and endures but a little while, 
And all the world perishes with its glory. 
There is only One eternal and at all ends, 
And we in his hands. 

Philippus de Monte - Fui preso fui ferito 
I was taken, I was wounded, I burned, and I froze, 
Not the effect of love, 
For it has neither strength nor value, 
But it was the strength and vigor in the words 
That my beautiful sun courteously said to me, And in the gentle gaze 
There was both ice and fire, 
And imprisonment and the dart      

Ludwig Senfl - Mollis inertia 
Tekst van Horatius
You crush me, honoured Maecenas, by often asking 
Why feeble apathy spreads oblivion over 
My quintessential faculties, as though 
I had sucked with a parched throat 

From the cups that bring on Lethean sleep. 
The God, the God forbids me 
To reach the last verse of the numbers begun, 
The lines long promised. They say 

That Teian Anacreon, who very often 
In simple metres deplored his love 
To his hollow tortoise-shell lyre, 
Burned like this for Samian Bathyllus. 

You are singed yourself, poor man, 
If your flame is fair as that which ignited 
Beleagured Troy, rejoice in your luck. 
The promiscuous ex-slave Phryne macerates me. 

Cantus  
Dorothea Jakob     
Malwine Nicolaus    
Helen Cassano  

Tenor  
Achim Schulz     
Daniel Thomson     
Ozan Karagöz  

Bariton 
Hidde Kleikamp  

Bassus  
Andrés Soler Castaño  

24 Okt.'24 - 20:00 

Amsterdam Baroque Orchestra 

Händel: Esther 

5 Nov.'24 - 19:00 

Cecilia Bartoli & Les Musiciens du Prince - Monaco 

Gluck: Orfeo ed Euridice 

3 Dec.'24 - 20:00 

Alexander Chance & Toby Carr 

Love and Loss 

12 Dec.'24 - 20:00 

Akademie für Alte Musik Berlin 

Bach: Magnificat 

10 Jan.'25 - 20:00 

Jordi Savall & Hespèrion XXI 

Un Mar de Músicas  

24 Feb.'25 - 20:00 

Graindelavoix & Jan Michiels 

Epitaphs of Afterwardness 

14 Maa.'25 - 20:00 

Vox Luminis & Lionel Meunier 

Ein Deutsches Barockrequiem 

9 Apr.'25 - 20:00 

Le Poème Harmonique 

Purcell: Dido and Aeneas 

15 Juni'25 - 19:00 

Los Angeles Master Chorale & Peter Sellars 

Music to Accompany a Departure