Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Scherzi Musicali & Nicolas Achten
9 Apr.'24
- 20:00
St.-Michiels-en St.-Goedele Kathedraal
François Couperin (1668-1733)
Première leçon du Mercredi saint (1714)
Joseph-Hector Fiocco (1703-1741)
Première leçon du Jeudi saint (1733)
François Couperin
Troisième leçon du Mercredi saint (1714)
Joseph-Hector Fiocco
Troisième leçon du Vendredi saint (1733)
Charles-Joseph Van Helmont (1715-1790)
Troisième leçon du Vendredi saint (1756)
Joseph-Hector Fiocco
Libera me Domine
Concert zonder pauze
Duur: 1u15
Zingend naar het licht
De nacht is het donkerst even voor de dag begint, schreef historicus Thomas Fuller ooit. Het sentiment regeert twee sleutelmomenten op de katholieke kalender: de periode net voor Kerstmis, wanneer de winterwende en de komst van de Verlosser een nieuw begin aankondigen; en de aanloop naar Pasen: een tijd van soberheid, zelfonderzoek en naastenliefde die de opmaat vormt naar de wedergeboorte van mens en natuur.
In beide gevallen spelen liturgische rituelen rond licht een belangrijke rol. Op weg naar kerst mogen steeds meer vlammetjes aan; in de laatste dagen voor Pasen gaan ze stapsgewijs uit. Dat is het scenario van de Tenebrae: de ‘donkere metten’ of ochtendlijke gebedsdienst op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. Van oudsher gaan woord, muziek en praktijk hand in hand: in een opeenvolging van negen lezingen, telkens besloten met een responsorium*, wordt kaars na kaars gedoofd tot de gebedsruimte in duisternis is gehuld, klaar om een nieuwe dag te ontvangen.
Naar een nieuwe dag
De eerste drie lezingen van de donkere metten worden traditioneel geput uit de lamentaties van Jeremias na de verwoesting van de tempel van Jeruzalem, opgetekend in het oudtestamentische boek Klaagliederen. Treurend om wat verloren ging en mijmerend om de zonden die tot de ramp leidden, spreekt de profeet ook over vergeving en verlossing. Universele verzuchtingen zijn het, met diepmenselijke ontreddering en hoop als emotionele drivers. Geen wonder dat tal van componisten zich geroepen hebben gevoeld om de Tenebrae van muziek te voorzien. Naast renaissancemeesters als Orlandus Lassus, Cristóbal de Morales en Giovanni Pierluigi da Palestrina zette ook een plejade aan Franse barokcomponisten de teksten op muziek. In hun werk beleefde het genre een laatste bloeiperiode voor het in de 18de eeuw in de coulissen van de muziekgeschiedenis zou verdwijnen.
Leçons de ténèbres
Opvallend is dat de Franse school niet voor vocale polyfonie maar voor solozang met basso continuo opteerde. De gezongen partij werd voorzien van lang uitgesponnen en sterk versierde melodische lijnen, vaak gelinkt aan de oude psalmtonen**. Dit type van ‘Leçons de ténèbres’ werd gepionierd door Michel Lambert (1689) en Marc-Antoine Charpentier (ca. 1670-95) en naar een hoogtepunt gestuwd door François Couperin: het boegbeeld van de Franse barok tussen Lully en Rameau. De drie Leçons de ténèbres die Couperin publiceerde in 1714 zijn de eerste van wat een negendelige set had moeten worden. Dat die nooit werd voleindigd is jammer, want dit is misschien wel de knapste vocale muziek die ‘le Grand’ Couperin ooit schreef.
Maître d’oeuvre
De eerste twee Leçons zijn bestemd voor sopraan solo en basso continuo, de derde voor een duo van sopranen. De vocale partijen mikken op zangeressen van het hoogste allooi, wat doet vermoeden dat Couperin voor de vertolking sterren van de operabühne in gedachten had. Maar expressief uitwaaieren doet hij niet. De componist zit de weeklacht van Jeremias dicht op de huid en vertaalt de geladen retoriek naar een declamatorische stijl die aanleunt bij de tragédie en musique***. Tegelijk behoudt hij de band met de liturgische praktijk door de gregoriaanse opening (‘Incipit Lamentatio Jeremiae’) als basis te gebruiken. Ook de Hebreeuwse letters, die de bijbelverzen inluiden, worden met gepaste melismatische amplitude verklankt. De wervelende arabesken contrasteren prachtig met de récitatifs en airs die het narratieve discours terugvoeren naar de ruïnes van Jeruzalem. Strategisch geplaatste herhalingen, effectvolle uithalen, ritmische en akkoordische climaxwerking: deze Leçons de ténèbres vormen het muzikale equivalent van een onderwaterexplosie – rimpelingen aan het oppervlak, schokgolven in het diepe.
Internationale trend
Couperins Leçons reflecteren in de lamentaties van Joseph-Hector Fiocco (1703-1741): een Brusselaar van Italiaanse komaf die zangmeester was aan de kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele. Terwijl zijn eerste Leçon met beide benen in de Franse traditie staat, tapt de tweede uit een Italiaans vaatje en is de derde een mix van air en aria. Fiocco’s opvolger in Brussel was Charles-Joseph Van Helmont (1715-1790), een componist waarvan de muzikale nalatenschap nu pas in kaart wordt gebracht. In Van Helmonts italianiserende stijl regeren lyrische bravoure, ingenieuze ritmen en ragfijne versieringen en worden de contrasten tussen stem en instrument maximaal uitgespeeld: een stemmig clair-obscur als passende klankvertaling van de lichtsymboliek.
Sofie Taes
* Responsorium: antwoordzang bestaande uit de voorzang door een cantor en het antwoord of ‘responsum’ van een zangersgroep.
** De reciteerformules waarop de psalmen van oudsher worden gezongen.
*** Het belangrijkste operagenre aan het Franse hof van de 17e en 18e eeuw.
Première leçon du Mercredi saint - Couperin
Incipit Lamentatio Jeremiæ Prophetæ.
Aleph. Quomodo sedet sola civitas plena populo? Facta est quasi vidua domina gentium, princeps provinciarum facta est sub tributo.
Beth. Plorans ploravit in nocte, et lacrimæ ejus in maxillis ejus: non est qui consoletur eam ex omnibus charis ejus. Omnes amici ejus spreverunt eam, et facti sunt ei inimici.
Ghimel. Migravit Judas propter afflictionem, et multitudinem servitutis; habitavit inter gentes, nec invenit requiem. Omnes persecutores ejus apprehenderunt eam inter angustias.
Daleth. Viæ Sion lugent, eo quod non sint qui veniant ad solemnitatem: omnes portæ ejus destructæ, sacerdotes ejus gementes, virgines ejus squalidæ, et ipsa oppressa amaritudine.
He. Facti sunt hostes ejus in capite; inimici ejus locupletati sunt: quia Dominus locutus est super eam, propter multitudinem iniquitatum ejus. Parvuli ejus ducti sunt in captivitatem ante faciem tribulantis.
Jerusalem convertere ad dominum deum tuum.
Première leçon du Jeudi saint - Fiocco
De lamentatione jeremiæ prophetæ.
Heth. Cogitavit Dominus dissipare murum filiæ Sion; tetendit funiculum suum et non avertit manum suam a perditione: luxitque ante murale et murus pariter dissipatus est.
Teth. Defixæ sunt in terra portæ ejus, perdidit et contrivit vectes ejus; regem ejus et principes ejus in gentibus: non est lex, et prophe tæ ejus non invenerunt visionem a Domino.
Jod. Sederunt in terra, conticuerunt senes filiae Sion; consperserunt cinere capita sua accincti sunt ciliciis: abjecerunt in terra capita sua virgines Je rusalem.
Caph. Defecerunt præ lacrymis oculi mei, conturbata sunt viscera mea; effusum est in terra jecur meum super contritione filiæ populi mei, cum deficeret parvulus et lactans in plateis oppidi.
Jerusalem convertere ad dominum deum tuum.
Troisième leçon du Mercredi saint - Couperin
Jod. Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia ejus, quia vidit gentes ingressas sanctuarium suum, de quibus præceperas ne intrarent in ecclesiam tuam.
Caph. Omnis populus ejus gemens, et quærens panem; dederunt pretiosa quæque pro cibo ad refocillandam animam. Vide, Domine, et considera quoniam facta sum vilis!
Lamed. O vos omnes qui transitis per viam, attendite, et videte si est dolor sicut dolor meus! quoniam vindemiavit me, ut locutus est Dominus, in die irae furoris sui.
Mem. De excelso misit ignem in ossibus meis, et erudivit me: expandit rete pedibus meis, convertit me retrorsum; posuit me desolatam, tota die mœrore confectam.
Nun. Vigilavit jugum iniqui tatum mearum; in manu ejus convolutæ sunt, et impositæ collo meo. Infirmata est virtus mea: dedit me Dominus in manu de qua non potero surgere.
Jerusalem convertere ad dominum deum tuum.
Troisième leçon du Vendredi Saint - Fiocco, Van Helmont
Incipit oratio Jeremiæ Prophetæ.
Recordare, Domine, quid acciderit nobis; intuere et respice opprobrium nostrum.
Hæreditas nostra versa est ad alienos, domus nostræ ad extraneos.
Pupilli facti sumus absque patre; matres nostræ quasi viduæ.
Aquam nostram pecunia bibimus, ligna nostra prætio comparavimus.
Cervicibus nostris minabamur, lassis non dabatur requies. Ægypto dedimus manum et Assyriis ut saturaremur pane.
Patres nostri peccaverunt, et non sunt: et nos iniquitates eorum portavimus.
Servi dominati sunt nostri: non fuit qui redimeret de manu eorum.
In animabus nostris afferebamus panem nobis, a facie gladii in deserto.
Pellis nostra quasi clibanus exusta est a facie, tempestatum famis.
Mulieres in Sion humiliaverunt, et virgines in civitatibus Juda.
Jerusalem convertere ad dominum deum tuum.
Libera me, Domine - Fiocco
Libera me, Domine, de morte æterna, in die illa tremenda
Quando cœli movendi sunt et terra
Dies illa, dies irae,
calamitatis et miseriae,
dies magna et amara valde.
Dum veneris iudicare saeculum per ignem.
Requiem aeternam dona eis, Domine:
et lux perpetua luceat eis.
Kyrie Eleison
Première leçon du Mercredi saint - Couperin
Here beginneth the Lamentation of the Prophet Jeremiah.
Aleph. How lonely sits the city
that was full of people!
How like a widow has she become, she that was great among the nations! She that was a princess among the cities has become a vassal.
Beth. She weeps bitterly in the night, tears on her cheeks; among all her lovers she has none to comfort her; all her friends have dealt treacherously with her, they have become her enemies.
Ghimel. Judah has gone into exile because of affliction and hard servitude; she dwells now among the nations, but finds no resting place; her pursuers have all overtaken her in the midst of her distress.
Daleth. The roads to Zion mourn, for none come to the appointed feasts; all her gates are desolate, her priests groan; her maidens have been dragged away, and she herself suffers bitterly.
He. Her foes have become the head, her enemies prosper, because the Lord has made her suffer for the multitude of her transgressions; her children have gone away, captives before the foe.
Jerusalem, return to the Lord thy God.
Première leçon du Jeudi saint - Fiocco
Jerusalem, return to the Lord thy God.
Heth. The Lord determined to lay in ruins the wall of the daughter of Zion; he marked it off by the line; he restrained not his hand from destroying; he caused rampart and wall to lament, they languish together.
Teth. Her gates have sunk into the ground; he has ruined and broken her bars; her king and princes are among the nations; the law is no more, and her prophets obtain no vision from the Lord.
Jod. The elders of the daughter of Zion sit on the ground in silence; they have cast dust on their heads and put on sackcloth; the maidens of Jerusalem have bowed their heads to the ground.
Caph. My eyes are spent with weeping; my soul is in tumult; my heart is poured out in grief because of the destruction of the daughter of my people, because infants and babes faint in the streets of the city.
Jerusalem, return to the Lord thy God.
Troisième leçon du Mercredi saint - Couperin
Jod. The enemy has stretched out his hands over all her precious things; yea, she has seen the nations invade her sanctuary, those whom thou didst forbid to enter thy congregation.
Caph. All her people groan as they search for bread; they trade their treasures for food to revive their strength. “Look, O Lord, and behold, for I am despised.”
Lamed. “Is it nothing to you, all you who pass by? Look and see if there is any sorrow like my sorrow which was brought upon me, which the Lord inflicted on the day of his fierce anger.
Mem. “From on high he sent fire; into my bones he made it descend; he spread a net for my feet; he turned me back; he has left me stunned, faint all the day long.
Nun. “My transgressions were bound into a yoke; by his hand they were fastened together; they were set upon my neck; he caused my strength to fail; the Lord gave me into the hands of those whom I cannot withstand.
Jerusalem, return to the Lord thy God.
Troisième leçon du Vendredi Saint - Fiocco, Van Helmont
Here beginneth the oration of the Prophet Jeremiah.
Remember, O Lord, what has befallen us; behold, and see our disgrace!
Our inheritance has been turned over to strangers, our homes to aliens.
We have become orphans, fatherless; our mothers are like widows.
We must pay for the water we drink, the wood we get must be bought.
With a yoke on our necks we are hard driven; we are weary, we are given no rest.
We have given the hand to Egypt, and to Assyria, to get bread enough.
Our fathers sinned, and are no more; and we bear their iniquities.
Slaves rule over us; there is none to deliver us from their hand.
We get our bread at the peril of our lives, because of the sword in the wilderness. Our skin is hot as an oven with the burning heat of famine.
Women are ravished in Zion, virgins in the towns of Judah.
Jerusalem, return to the Lord thy God.
Libera me, Domine - Fiocco
Deliver me, O Lord, from death eternal on that fearful day,
When the heavens and the earth shall be moved,
That day, day of wrath,
calamity and misery,
day of great and exceeding bitterness,
When thou shalt come to judge the world by fire.
grant them eternal rest, O Lord;
and let perpetual light shine on them
Kyrie Eleison
Scherzi Musicali
Sinds meer dan vijftien jaar tijd is Scherzi Musicali uitgegroeid tot een prominent ensemble in de wereld van de oude muziek, bekend om zijn werk voor de 17e en 18e eeuw. Het ensemble verzamelt 3 tot 40 muzikanten rond Nicolas Achten (°1985), één van de weinige zangers die zichzelf begeleidt op luit, theorbe, harp of klavecimbel. Scherzi Musicali treedt in heel Europa op in de meest prestigieuze concertzalen en festivals. Hun discografie omvat 13 albums, waaronder 11 wereldpremières (ea. Caccini, Mazzocchi, Bertali, Sances, Scarlatti, Colonna, de Brusselse Fiocco of de Luikse Hamal) uitgegeven door Ricercar, Alpha, Sony en Musique en Wallonie.
Nicholas Achten
bariton, muzikale leiding, theorbe
Nicolas Achten (Brussel, °1985) maakte al op zeer jonge leeftijd naam in de wereld van de oude muziek. Hij was laureaat van de VIIe Internationale Wedstrijd voor Barokzang van Chimay in 2006 en werd verkozen tot klassiek artiest van het jaar 2009 bij de Octaves de la Musique en "Young Musician of the Year Award 2009" uitgereikt door de Unie van de Belgische Muziekpers.
Nicolas Achten studeerde zang, luit, klavecimbel, oude harp en directie aan de Koninklijke Conservatoria van Brussel en Den Haag; hij voltooide zijn opleiding tijdens verschillende masterclasses, met name aan de Barokacademie van Ambronay en aan het Centre de la Voix de Royaumont. Sinds 2004 wordt hij uitgenodigd door prestigieuze oude muziekensembles, waaronder l'Arpeggiata, la Fenice, La Petite Bande, Ausonia, les Agrémens, Akadêmia, Les Talens Lyriques, Il Fondamento, Les Musiciens du Louvre, Il Seminario Musicale, le Poème Harmonique, Akademie für Alte Musik Berlin, Ensemble Phoenix Munich, en onder leiding van dirigenten als Jean Tubéry, Sigiswald Kuijken, Marc Minkowski, Christophe Rousset en René Jacobs.
Tegenwoordig is hij één van de weinige klassieke zangers die zichzelf begeleidt en daarmee het historische gebruik nieuw leven inblaast. Om deze aanpak te verdiepen en zijn onderzoek in de praktijk te brengen, richtte hij het ensemble Scherzi Musicali op, waarvan de concerten in heel Europa alsook de 13 opnames unaniem enthousiast werden onthaald door het publiek en de internationale pers (Diapason d'or, Diapason découverte, Choc de Classica, Joker de Crescendo, La Clef de ResMusica, Prelude Classics Award, Muse d'Or, Ring de Classique Info, "Outstanding" in de International Record Review, Prix Cæcilia...). Daarnaast verkent Nicolas ook atypische ontmoetingen, in een duo met de volksaccordeonist Didier Laloy, of in een trio met de jazzsaxofonist Manu Hermia of de pop/rock-zanger Kris Dane.
Nicolas Achten is hoofddocent zang oude muziek en luit, en doceert temperamenten en stemming aan het Conservatoire Royal de Bruxelles. Hij was muzikaal directeur van de zomercursussen van Muziektheater Transparant van 2007 tot 2015, en wordt regelmatig uitgenodigd voor masterclasses in heel Europa (Operastudio Vlaanderen, SIMAW in Namen, University of East Anglia, de Yorke Trust in Norfolk, Conservatorio Milano, ...).
Gwendoline Blondeel
sopraan
De jonge Belgische sopraan Gwendoline Blondeel zong van haar 13de tot haar 18de in het kinderkoor van De Munt in Brussel, volgde haar zangopleiding aan het IMEP (Institut supérieur de musique et de pédagogie) in Namen en werd lid van het Chœur de Chambre de Namur, waar ze voor het eerst zong onder Leonardo Garcia Alarcón. In 2019 won ze het Concours de chant baroque in Froville, waar ze werd opgemerkt door William Christie. Die nodigde haar uit om de titelrol te zingen in de Mondonvilles Titon et L’Aurore in de Opéra Comique in Parijs. Sindsdien is Blondeel een rijzende ster in de oudemuziekscene. Ze werkte samen met ensembles, orkesten en dirigenten als Cappella Mediterranea, de ElbPhilharmonie en de Berliner Philharmoniker. Ze was te zien in operaproducties in Parijs, Brussel, Luik en Dijon, waar ze onder andere de rollen vertolkte van Lakmé in de gelijknamige opera van Leo Delibes, Olimpia in Les Contes d’Hoffmann en Eurydice in Orphée aux enfers.
Wei-Lian Huang
sopraan
Na haar opleiding aan de Nationale Universiteit van de Kunsten in Taipei vertrok Wei-Lian Huang naar België om te studeren bij Marianne Pousseur aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel, waar zij in 2015 haar masterdiploma in Zang behaalde. Daarna koos ze voor een postgraduaat aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel in de klas van Dinah Bryant en nam ze deel aan de masterclass van Udo Reimann in 2015. Ze heeft in talrijke projecten gezongen, waaronder De Toverfluit van Mozart (Papagena) en L'Enfant et les Sortilèges van Ravel... Ze trad op als soliste met het barokensemble van het Koninklijk Conservatorium van Brussel (Orpheus Britannicus) en met het orkest van de Academie van Sint-Lambrechts-Woluwe (Magnificat van John Rutter). Ze is lid van het Kamerkoor van Namen, van de Gregoriaanse Schola Cantorum van de Sablon voor vrouwen en van het New Baroque Time Choir.
sopraan
Gwendoline Blondeel
Wei-Lian Huang
bariton, theorbe
Nicolas Achten
basviola da gamba en cello
Ronan Kernoa
cello en basviool
Mathilde Wolfs
orgel
Beniamino Paganini
klavecimbel
Mathieu Valfré
theorbe
François Dambois
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • De heer en mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Comte et Comtesse Bernard de Grunne • Madame Nathalie Guiot • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur et Madame Claude Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Baron Andreas de Leenheer ✝ • Monsieur et Madame François Legein • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • De heer en mevrouw Thomas Leysen • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en mevrouw Frank Monstrey • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Jean Pelfrène-Piqueray • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Lucia Recalde Langarica • Madame Hermine Rédélé-Siegrist • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist-Mendelssohn • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • De heer en mevrouw Coen Teulings • Messieurs Oliver Toegemann et Bernard Slegten • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • Mevrouw Yung Shin Van Der Sype • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • Monsieur et Madame Guy Viellevigne • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Monsieur Robert Willocx ✝ • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Zita, maison d'art et d'âme
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul Bosmans • Monsieur et Madame Paul De Groote • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André • Docteur Amine Benyakoub • Mevrouw Sofie Bouckenooghe • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Rodolphe • Dulait Monsieur Avi Goldstein • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur et Madame Melhan-Gam • Dokter Bram Peeters • Monsieur Lucas Van Molle • Monsieur et Madame Clément et Caroline Vey-Werny • Mademoiselle Cory Zhang