Vox Luminis & Lionel Meunier

Ein Deutsches Barockrequiem

Andreas Scharmann (fl. 1663)

Trauer-Klag: Gedenke, Herr, wie es uns gehet

Thomas Selle (1599-1663)

Sinfonia: Und da der Sabbath vergangen war

Johann Hermann Schein (1586-1630)

Selig sind, die da geistlich arm sind

Christian Geist (?1650-1711)

Die mit Tränen säen

Tobias Michael (1592-1657)

Die Erlöseten des Herren

Wolfgang Carl Briegel (1626-1712)

Ach Herr lehre doch mich

Andreas Hammerschmidt (1611/12-1675)

Ach wie gar nichts sind alle Menschen

Heinrich Schwemmer (1621-1696)

Der Gerechten Seelen sind in Gottes Hand

Johann Hermann Schein

Wie lieblich sind deine Wohnungen

Johann Hermann Schein

Ich will schweigen

Andreas Hammerschmidt 

Der Tod ist verschlungen

Johann Philipp Förtsch (1652-1732)

Selig sind die Toten

 

Duur: 80’

Concert zonder pauze

Door de jaren heen, en onder impuls van het Requiem van Mozart, heeft het requiem een collectieve herbestemming gekregen en is het veeleer een concertwerk dan een liturgisch muziekstuk geworden. Het requiem van vanavond volgt het model van Johannes Brahms en brengt de reeks teksten van zijn bekende Deutsches Requiem dat hij in 1868 heeft voltooid. Evocaties van de dood die hij uiterst zorgvuldig heeft gekozen en geordend, die hij hier en daar uit de Schrift heeft geplukt, zowel uit het Oude Testament (onder andere de Klaagliederen, de Psalmen, de Wijsheid van Salomo) als uit het Nieuwe Testament (de Evangelies, de Brieven en de Openbaring van Johannes). Diezelfde teksten worden opnieuw bijeengebracht in een denkbeeldig geheel dat de vorm aanneemt van een Duits barokrequiem. Lionel Meunier (Vox Luminis) is de archieven ingedoken. Hij zette de teksten naast elkaar en herstelde de eenheid, en roerde zo de aanwezigheid van de dood aan.

Ten tijde van de barok moet de dood alomtegenwoordig geweest zijn. In 1618 is de Dertigjarige Oorlog losgebarsten. Daarbovenop volgden de epidemieën en hongersnoden elkaar op en zo werd de bevolking van de staten van het Duitse Keizerrijk tot een derde herleid. Tijdens de Reformatie en de bloei van het lutheranisme was er een behoefte aan heldere bewoordingen om de mensen bij te staan, op te beuren en te troosten. De muziek probeert de tekst sterker te doen uitkomen, waarbij de aandacht in de eerste plaats naar de verstaanbaarheid uitgaat. De meerstemmige composities, die kenmerken van het madrigaal vertonen, wisselen af met de retoriek van de cantate die is opgebouwd uit solo’s, koorzangen en instrumentale passages. Het programma van dit Deutsches Barockrequiem volgt stap voor stap de volgorde van de teksten van het model van Brahms en voegt enkele bespiegelingen toe die op de thematiek aansluiten.

“Onzes harten vreugde houdt op,

onze rei is in treurigheid veranderd.”

Aan het begin van dit muzikale recitatief weerklinkt een wanhoopskreet. Deze Trauerklag van Andreas Scharmann laat ons kennismaken met de allerdiepste rouw. “Heb vertrouwen”, antwoordt het stuk van Johann Hermann Schein. “Wie met tranen zaaien, zullen met gejuich maaien”, vervolgt een sterk uitgewerkte compositie van Christian Geist met achtereenvolgens dit vers vijf uit Psalm 26, een vers uit de Wijsheid van Salomo (III,1) en een aantal coupletten die aan Samuel Geist, de broer van de componist, toegeschreven zijn. Het gaat over die verlossing (Tobias Michael), over dat streven naar het Goede (Heinrich Schwemmer) voorbij het bewustzijn van het einde (Wolfgang Carl Briegel), over het onbeduidende van mijn zijn (Andreas Hammerschmidt). Het rouwmotet Ich will schweigen van Johann Hermann Schein komt niet voor bij Brahms, maar wordt wel geëvoceerd. “Helaas zijn alle mensen nietig”, dat in de tweede beweging te horen is. “Dood, zeg het ons, waar is je overwinning?” Wat onthul je ons? Andreas Hammerschmidt doet er nog een schepje bovenop: “De dood is ten onder gegaan in de overwinning.” Kortom, “wie zou niet willen sterven en, in ruil voor het leven hier op aarde, de hemel erven?”, een bespiegeling uit de Openbaring van Johannes (14,13) die op muziek is gezet door Johann Philipp Förtsch. Hoe het ook zij, “ik sla mijn ogen op naar de bergen, van waar komt mijn hulp? Mijn hulp komt van de Heer”, de eerste regels van Psalm 121, gecomponeerd door Hammerschmidt. 

Isaline Raïssa Claeys (vertaald door Piet De Meulemeester)

Andreas Scharmann: Trauer-Klag

Gedenke Herr wie es uns gehet.

Unsers Herzens Freude hat nun ein Ende.

Unser Reigen ist in Wehklagen verkehret.

Gedenke, Herr, wie es uns gehet,

Die Kron' unsers Haupts ist abgefallen.

O weh, O weh, daß wir so gesündiget haben.

Thomas Selle: Sinfonia

Johann Hermann Schein: Selig sind die da geistlich arm sind

Selig sind, die da geistlich arm sind; 

denn das Himmelreich ist ihr.

Selig sind, die da Leid tragen; 

denn sie sollen getröstet werden.

Selig sind die Sanftmütigen; 

denn sie werden das Erdreich besitzen.

Selig sind, die da hungert 

und dürstet nach der Gerechtigkeit; 

denn sie sollen satt werden.

Selig sind die Barmherzigen; 

denn sie werden Gott schauen.

Selig sind die Friedfertigen; 

denn sie werden Gottes Kinder heißen.

Selig sind, die um Gerechtigkeit willen verfolgt werden; 

denn das Himmelreich ist ihr.

Selig seid ihr, wenn euch die Menschen 

um meinet willen schmähen und verfolgen,

Wenn euch die Menschen 

um meinet willen schmähen und verfolgen 

und reden allerlei Übels wider euch, 

so sie daran lügen.

Seid fröhlich und getrost; 

es wird euch im Himmel wohl belohnt werden.

Christian Geist: Die mit Tränen säen

Die mit Tränen säen, 

Werden mit Freuden ernten.

Die Seelen der Gerechten,

Sind in Gottes Hand

Und keine Qual rühret sie an. 

Die klare Himmelspracht 

Kann nicht so helle glänzen 

Nicht leuchtet so von Ferne 

Das große Heer der Sterne, 

Als wie sie strahlen dort

In grossen Freudenlenzen.

So gehe nun aufhin 

Mit lebendiger Wonne 

Die engelreine Seel’,

Empfah von jener Sonne 

Den wahren Himmelsglantz 

Und das gerechte Leben, 

Das dir will itzo selbst

Der Überwinder geben.

Du hast auf Erden viel 

Der Tränen ausgestreuet

Drum dich Gott wiederum 

Mit Himmelslust erfreuet, 

Du musst in Sternenpracht 

Für Gottes Throne stehen, 

Du musst was du gehofft 

Von nun an ewig sehen.

Auf dem du stets geruht,

Dein brunstiges Verlangen 

Den du geduldig suchts,

Den kannst du jetzt empfangen 

mit ganzer Seelenlust,

Dir wird nun von dem Sohne, 

dem Heiland beigelegt

das Erbteil und die Krone.

Wir warten in Geduld

auf dieser schnöden Erden, 

Bis wir auch alle gleich hinaufgenommen werden, 

Wir warten auf das Heil, 

obgleich die Augen fliessen 

von bitt’ren Tränen oft,

bis wir selig schliessen.

Tobias Michael: Die Erlöseten des Herren

Die Erlöseten des Herrn werden wieder kommen, 

und gen Zion kommen mit Jauchzen;

Ewige Freude wird über ihren Häuptern sein; 

Freude und Wonne werden sie ergreifen

Und Schmerzen und Seufzen werden weg müssen.

Wolfgang Carl Briegel: Herr, lehre doch mich

Herr, lehre doch mich,

daß ein Ende mit mir haben muß. 

Siehe, meine Tage sind

einer Hand breit bey dir,

und mein Leben ist wie nichts für dir. 

Wie gar nichts sind alle Menschen, 

die doch so sicher leben.

Andreas Hammerschmidt: Ach wie gar nichts

Ach wie gar nichts sind alle Menschen, 

die doch so sicher leben.

Sie gehen daher wie ein Schemen,

und machen ihnen viel vergebliche Unruhe; 

Ach wie gar nichts sind alle Menschen,

die doch so sicher leben.

Sie sammeln und wissen nicht

wer es kriegen wird.

Ach wie gar nichts sind alle Menschen, 

die doch so sicher leben.

Heinrich Schwemmer: Der Gerechten Seelen sind in Gottes hand

Der Gerechten Seelen sind in Gottes Hand

und keine Qual rühret sie an.

Die Lehrer aber werden leuchten wie des Himmels Glantz,

Und die so viele zur Gerechtigkeit weisen,

wie die Sterne immer und ewiglich.

So gehe nun auch hin du Theurer Gottes

Mann empfahe deinen Glantz von jener grossen Sonne

Die dir Gerechtigkeit und Leben geben kann

geniesse für und für der Himmel Freund und Wonne. 

Du hast auf Erden viel selbst zu Gerechtigkeit gewiesen

Daß sie nun für Gott mit Freuden stehen

Und leuchten neben dir in ihrem Sternenkleid

Jetzt wirst du was du hier gelehrt mit Augen sehen.

 Gott ist nun selbst dein Lohn und deines Erbes Theil

Auf den du deine Schaf getreulich angewiesen. 

Wir warten in Gedult auf dieses unser Heil

Bis wir auch gleich wie du die Augen selig schießen.

Johann Hermann Schein: Wie lieblich sind deine Wohnungen

Wie lieblich sind deine Wohnungen, Herr Zebaoth!

Meine Seele verlanget 

und sehnet sich nach den Vorhöfen des Herren;

mein Leib und Seele freuen sich

in dem lebendigen Gott.

Denn der Vogel hat ein Haus funden

Und die Schwalbe ihr Nest, da sie Junge hecken; 

Nämlich deine Altäre, Herre Zebaoth,

Mein König und mein Gott.

Johann Hermann Schein: Ich will schweigen

Ich will schweigen und meinen Mund nicht auftun; 

Herr, du wirst’s wohl machen.

Wende deine Plage von mir;

denn ich bin verschmachtet von der Strafe deiner Hand. Wenn du einen züchtigest um der Sünde willen,

so wird seine Schöne verzehrt wie von Motten. 

Ach wie gar nichts sind doch alle Menschen! 

Sela.

Andreas Hammerschmidt: Der Tod ist verschlungen

Der Tod ist verschlungen in den Sieg. 

Victoria, Alleluia.

Tod, wo ist dein Stachel?

Helle, wo ist dein Sieg?

Danck, der uns Sieg gibt,

Gott sey Danck, der uns den Sieg gibt. 

Victoria, Alleluia

Gott sey Danck, der uns den Sieg gibt, 

Durch unsern Herren Jesum Christum. 

Alleluia.

Johann Philipp Förtsch: Selig sind die Toten 

Selig sind die Toten,

die in dem Herrn sterben,

von nun an;

Ja der Geist spricht,

dass sie ruhen von ihrer Arbeit; 

Denn ihre Werke folgen ihnen nach.

O wie selig seid ihr doch ihr Frommen

Die durch den Tod zu Gott gekommen.

Ihr seid entgangen aller Not die uns noch hält gefangen.

Muss man hier doch wie im Kerker leben

Da nur Sorge, Furcht und Schrecken schweben Was wir hier kennen ist nur Müh und Herzeleid zu nennen.

Ihr hingegen ruht in eurer Kammer

Sicher und befreit von allem Jammer;

Kein Kreuz und Leiden ist euch hinderlich

in euren Freuden.

Christus wischet ab euch alle Tränen,

Ihr habt schon, wonach wir uns erst sehnen

Euch wird gesungen was durch keines Ohr allhier gedrungen.

Ach! Ach! wer wollte denn nicht gerne

sterben

Und den Himmel für die Welt ererben?

Wer wollt hier bleiben

sich den Jammer länger lassen treiben?

Komm, o Christe, komm, uns auszuspannen,

Lös uns auf und führ uns bald von dannen,

Bei dir, o Sonne,

ist der frommen Seelen Freud und Wonne.

Selig sind die Toten ...

Andreas Scharmann: Trauer-Klag

Denk Heer, hoe het ons vergaat.

De vreugde in onze harten is gedoofd.

Ons dansen is veranderd in rouwen.

Denk Heer, hoe het ons vergaat.

De kroon is van ons hoofd gevallen.

O wee, o wee, vanwege onze zonden.

Thomas Selle: Sinfonia

Johann Hermann Schein: Selig sind die da geistlich arm sind

Zalig zijn de armen van geest; 

want van hen is het hemelrijk.

Zalig zijn zij die treuren; 

want zij zullen troost vinden.

Zalig zijn de zachtmoedigen; 

want de aarde zal hen toebehoren.

Zalig zijn zij die hongeren 

en dorsten naar gerechtigheid;

want zij zullen verzadigd worden.

Zalig zijn de barmhartigen; 

want zij zullen God zien.

Zalig zijn de vredestichters; 

want zij zullen Gods kinderen genoemd worden.

Zalig zijn zij die vervolgd worden om de gerechtigheid; 

want van hen is het hemelrijk.

Zalig bent u als u door mensen 

omwille van mij wordt veracht en vervolgd

Als u door mensen 

omwille van mij wordt veracht en vervolgd 

en men door te liegen 

allerlei kwaad tegen u spreekt.

Verheug u en wees getroost;

Uw loon zal groot zijn in de hemel.

Christian Geist: Die mit Tränen säen

Zij die zaaien met tranen, 

Zullen met vreugde oogsten.

De zielen van de rechtvaardigen, 

Liggen in Gods hand

Onaangetast door kwalen. 

De heldere hemelspracht 

Kan niet zo helder stralen 

Ook niet in het verre licht 

Van de vele sterren, 

Zoals zij die daar stralen

In hun uiting van grote vreugde.

Ga nu heen 

In levende vreugde, 

Ziel, zuiver als een engel,

En ontvang van die zon 

De ware hemelsglans 

En het rechtvaardige leven, 

Dat je nu zelf door hem,

De overwinnaar, wordt gegeven.

Je hebt op aarde veel 

Tranen laten vloeien

Waarvoor God je op zijn beurt 

Vreugde schenkt door hemelse lust, 

Zodat je in de sterrenpracht 

Voor Gods troon staat, 

En dat waarop je hoop gevestigd was 

Nu eeuwig mag aanschouwen.

Diegene die jouw steeds rust bood, 

Je vurige verlangen 

Diegene die je geduldig zocht,

Hem kan je nu ontvangen 

In volle zielenlust,

Nu krijg je uit handen van de zoon, 

Uit handen van de heiland,

het erfdeel en de kroon.

Wij wachten geduldig af

Op deze erbarmelijke aarde, 

Tot ook wij allen op die wijze worden opgenomen, 

Wij wachten op het heilzame, 

ook als uit onze ogen 

vaak bittere tranen stromen,

totdat we ze gelukzalig mogen sluiten.

Tobias Michael: Die Erlöseten des Herren

De door de Heer verlosten zullen terugkeren 

en juichend optrekken naar Sion;

Hun hoofd zal vervuld zijn van eeuwige vreugde; 

Ze zullen gegrepen zijn door vreugde en blijdschap

En zorgen en verdriet zullen verdwijnen.

Wolfgang Carl Briegel: Herr, lehre doch mich

Heer, leer mij toch,

dat mijn leven eindig is. Zie, 

mijn dagen 

liggen in uw hand

en mijn leven is voor u nietig. 

Alle mensen zijn zo nietig, 

ook al zijn ze hun leven zo zeker.

Andreas Hammerschmidt: Ach wie gar nichts

Ach, zo nietig zijn alle mensen, 

ook al zijn ze hun leven zo zeker.

Ze zijn als een schijnbeeld

en zorgen vergeefs voor onrust; 

Ach, zo nietig zijn alle mensen,

ook al zijn ze hun leven zo zeker.

Ze brengen van alles bijeen 

en weten niet wie het zal krijgen.

Ach, zo nietig zijn alle mensen, 

ook al zijn ze hun leven zo zeker.

Heinrich Schwemmer: Der Gerechten Seelen sind in Gottes hand

De zielen van de rechtvaardigen liggen in Gods hand

Onaangetast door kwalen.

De verstandigen zullen stralen als de glans van de hemel,

En zij die velen het pad van de gerechtigheid wezen,

zullen stralen als de eeuwige sterren.

Ga dan nu ook heen, jij rijke man Gods

Baad in de glans van die grote zon

die jou gerechtigheid en leven kan geven

en geniet voor eeuwig van de hemelse vreugde en genot.

Je hebt op aarde velen het pad der gerechtigheid gewezen

Zodat zij nu vol vreugde voor God staan

En naast jouw stralen in hun sterrengewaad

Nu zul je wat je hebt geleerd met eigen ogen zien.

God is nu zelf jouw loon en erfdeel

Waarop jouw trouwe schapen aangewezen zijn.

Wij wachten geduldig tot ons dit heil ten deel wordt, 

tot dat wij, net als jij, de ogen zalig mogen sluiten.

Johann Hermann Schein: Wie lieblich sind deine Wohnungen

Hoe lieflijk is uw woning, Heer van de hemelse machten.

Van verlangen smacht mijn ziel

naar de voorhoven van de Heer.

Mijn hart en mijn lijf roepen

om de levende God.

Zelfs de mus vindt een huis

en de zwaluw een nest waarin ze haar jongen neerlegt,

bij uw altaren, Heer van de hemelse machten,

mijn koning en mijn God.

Johann Hermann Schein: Ich will schweigen

Ik zei niets, opende mijn mond niet,

want u was het die mij dit alles aandeed.

Houd op mij nog langer te kwellen,

ik bezwijk onder de slagen van uw hand

U kastijdt de mens als straf voor zijn zonde,

als een mot vreet u weg wat hij begeert,

niet meer dan lucht is een mens.

Sela.

Andreas Hammerschmidt: Der Tod ist verschlungen

De dood is opgeslokt en overwonnen.

Victoria, halleluja.

Dood, waar is je angel?

Hel, waar is je overwinning?

Laten we Hem danken, die de overwinning geeft.

Laten we God danken, die de overwinning geeft.

Victoria, halleluja.

Laten we God danken, die de overwinning geeft,

door Jezus Christus, onze Heer.

Halleluja.

Johann Philipp Förtsch: Selig sind die Toten 

Gelukkig zijn zij die sterven

in het vertrouwen op de Heer,

van nu af aan;

Want zoals de Geest gesproken heeft,

zullen zij rust vinden na hun zwoegen

en in de toekomst beloond worden voor hun werk.

O, hoe gelukkig zijn jullie vromen

die door te sterven tot God kwamen.

Jullie zijn alle nood ontvlucht die ons nog gevangen houdt.

Men leeft hier immers als in een kerker

Geplaagd door zorgen, angsten en verschrikkingen.

Al wat wij hier kennen, zijn vermoeienissen en harteleed

Jullie echter rusten in jullie vertrek

Veilig en bevrijd van alle bekommernissen 

In vreugde en niet beperkt

door beproevingen en lijden.

Christus veegt alle tranen uit uw ogen.

U heeft al waar we naar verlangen;

Wat u is gegeven, zal niemand hier ooit krijgen.

Ach! Wie zou dan niet graag sterven?

En de hemel erven in plaats van de wereld?

Wie zou hier willen blijven en nog steeds

zoveel ellende lijden?

Kom, o Christus, kom ons tot rust brengen,

Verlos ons en leid ons spoedig weg van hier.

Bij U, o Zon,

is voor vrome zielen vreugd en schone vreugd.

Gelukkig zijn zij die sterven ...

Vertaling: Koert Braches, Nieuwe Bijbelvertaling

cantus

Sophia Faltas

Tessa Roos

Erika Tandiono

Zsuzsi Tóth

 

altus

Jan Kullmann

Korneel van Neste

 

tenor

Olivier Berten

Philippe Froeliger

Jacob Lawrence

João Moreira

 

bas

Lionel Meunier

Sebastian Myrus

 

viool I

Tuomo Suni

 

viool II

Antina Hugosson

 

viola da gamba

Josh Cheatham, Lies Wyers

 

violone

James Munro

 

orgel

Bart Jacobs