Waarom heb je het La Maestra-concours voor dirigentes in het leven geroepen?

Claire Gibault: Het project is in september 2018 in mijn hart en hoofd ontloken. Toen ik deel uitmaakte van de jury van een dirigeerwedstrijd in Mexico, was ik er getuige van extreem vrouwonvriendelijk gedrag tegenover een jonge kandidate. Dat heeft me geschokt.

Terug in Parijs ontmoette ik een vrouwelijke mecenas van het Paris Mozart Orchestra, die ook te maken had gekregen met misogynie in de raden van bestuur van ondernemingen. Ik deelde mijn idee met haar en legde uit dat er heel weinig vrouwen in de jury's van dirigeerwedstrijden zitten, dat geen van hen voorzitster is en dat er maar weinig kandidates de selectie overleven. Ze zei me: "Ik denk dat we die talenten zichtbaar moeten maken. Ik financier die wedstrijd." Ik zocht Laurent Bayle op, toen nog directeur van de Philharmonie de Paris, die me vertelde: "Het is je volste recht dit concours in het leven te roepen. Ik ken de strijd die jij al je hele leven voert."

Welke rol speelt dit concours in de samenleving?

Claire: In 2016 was het dirigeerstokje slechts in 4% van de concerten in de muziekinstellingen in handen van een vrouw. Na de twee edities van het concours is dat nu wereldwijd in meer dan 10% van de concerten het geval, en in Europa bijna 12%. Ik beweer niet dat deze vooruitgang uitsluitend te danken is aan het concours. De maatschappij is geëvolueerd, er was de #MeToo-beweging. Maar we hebben onze bijdrage geleverd. Als we ooit 50% halen, maken we er een gemengd concours van. En dat zal een triomf zijn! Je weet wat ze zeggen over quota: "We don’t like quotas though we like what they achieve." [We houden niet van quota, maar wel van wat ermee bereikt wordt.]

Een ander interessant aspect van La Maestra is dat er geen leeftijdsgrens is voor de kandidates.

Claire: Aanvankelijk hadden we een leeftijdsgrens van 35 jaar ingesteld. Aangezien wij veel brieven ontvingen van oudere vrouwen die ook wilden meedoen aan het concours, hebben wij die bovengrens afgeschaft en ons uitsluitend gebaseerd op de kwaliteit van de sollicitaties. Een van deze kandidates werd trouwens laureate en kon profiteren van deze springplank voor haar carrière. Erg fijn om te zien!

Anna, hoe kwam je tot de beslissing om mee te doen aan het concours?

Anna Sułkowska-Migoń: Ik studeerde nog aan de universiteit. Ik werkte al als koordirigente bij de Filharmonie van Kraków en ook als dirigente bij verschillende Poolse orkesten. De pandemie teisterde de wereld. Op dat punt in mijn leven besefte ik dat ik iets moest doen als ik echt van dirigeren mijn beroep wilde maken. Het eerste dirigeerconcours waarvoor ik me inschreef, was La Maestra. Toen ik te horen kreeg dat ik was geselecteerd, huilde ik van vreugde!

Welk doel had je voor ogen?

Anna: Ik wist dat ik een van de jongste kandidates was, met weinig ervaring. Mijn doel was dus niet zozeer om te winnen – al was dat wel mijn droom! –, maar om de grote musici van de jury te ontmoeten, zoals Claire, en om toegang te krijgen tot de tweede fase van het concours, La Maestra Academy: een tweejarig programma waarin ik mijn competenties verder kon ontwikkelen. Ik denk niet dat er een ander dirigeerconcours is dat je twee jaar begeleiding aanbiedt! De aankondiging van de overwinning kwam als een complete verrassing voor mij.

Waarom koos de jury voor Anna?

Claire: Anna geeft blijk van een zeer fijne muzikale analyse. Het feit dat ze koordirectie heeft gestudeerd, is een pluspunt, want ze kan het orkest laten zingen! Wie een achtergrond heeft in koordirectie, heeft meestal een lichamelijker en gemakkelijker contact met de musici. We kozen niet de meest ervaren persoon, maar wel de meest begaafde, met een unieke muzikale persoonlijkheid. Dat is wat ons interesseert: grote vertolkers ontdekken.

Jullie hebben zeer verschillende achtergronden, maar zijn er ook punten van overeenkomst tussen jullie beiden?

[Gelach van Claire en Anna]

Anna: Claire en ik blijven steeds onszelf, zowel in de stad als op het podium. Veel dirigenten nemen een andere persoonlijkheid aan wanneer ze dirigeren. Wij doen niet alsof. We nemen een risico, want als iemand ons aanvalt, is onze persoonlijkheid het doelwit. Maar hoe zouden we 'echter' kunnen zijn dan als onszelf?

Claire: Ik kan mijn privéleven en mijn professionele leven niet van elkaar scheiden. Ze voeden elkaar.

In 2011 heb je het Paris Mozart Orchestra opgericht, een ander egalitair project. Weerspiegelt dat orkest de wereld die je graag tot stand zou zien komen?

Claire: Ja, we willen de wereld veranderen! [Gelach] Als je de film Tár hebt gezien, weet je dat we deze institutionele kijk op muziek, vol wreedheid, radicaal moeten veranderen. Er zijn musici die bij mij spelen – uitstekende solisten – die me vertellen dat ze bètablokkers moeten slikken als ze met bepaalde dirigenten musiceren. Wij willen echte kunstenaressen zijn, die de waarden van eenheid verdedigen. Dirigeren is niet domineren, maar delen en verenigen.

Anna: Ik denk dat onze generatie verandering moet brengen. De dirigent heeft een magische kracht in handen: hij kan de muziek beïnvloeden, maar ook de sfeer binnen het orkest. Soms moet ik mezelf eraan herinneren dat ik niet per se geliefd hoef te zijn, maar wel gerespecteerd wil worden. Natuurlijk komt de uiteindelijke beslissing aan mij toe als dirigente, maar ze moet altijd gebaseerd zijn op respect.

Claire: Maar de uiteindelijke beslissing nemen we samen, want de musici dragen ook ideeën aan.

Anna: Uiteraard! Maar als je twee voorstellen hebt, moet je er een kiezen.

Claire: [Gelach] Zo is dat!

In Bozar vertolk je een stuk van een hedendaagse componiste, Graciane Finzi. Hoe zie je de plaats van componistes in concertprogramma's?

Claire: Componistes lijden nog meer dan dirigentes, aangezien slechts 1% van de gespeelde muziek geschreven is door componistes. Maar vandaag zijn er grote stromingen die er alles aan doen om ze tot hun recht te laten komen. En wij werken daaraan mee. Tijdens de volgende editie van La Maestra zijn er in elke proef werken van componistes!

Een woordje voor het publiek…

Anna: Zonder het publiek is ons werk waardeloos. Mensen moeten weten dat ze een belangrijk deel zijn van ons leven en werk.

Claire: Vrouwen kunnen solidair zijn en het Paris Mozart Orchestra is daarvan overtuigd. Kom dus een fijn moment met ons doorbrengen!