Hoe lees je poëzie voor aan kankercellen? Dat is de vraag die de Franse kunstenares Sandra Lorenzi en de Belgische onderzoeker en moleculair bioloog Jean-Christophe Marine (VIB) proberen te beantwoorden tijdens hun Art&Science-residentie, een innovatief initiatief waarbij onderzoekers en kunstenaars 17 maanden lang samenwerken. Het Frans-Belgische duo begint nu aan de uitwerking van hun gemeenschappelijke project, een film waarvan de eindversie in Bozar vertoond zal worden tijdens de Studiotopia-tentoonstelling Art meets Science in the Anthropocene die plaatsheeft van 5 mei tot 19 juni 2022 in Bozar. In het filmpje hierboven legt Sandra Lorenzi uit wat haar insteek was voor deze residentie en wat het resultaat is van hun gezamenlijke brainstormsessies. Zij creëert een artistiek verlengstuk op het wetenschappelijk onderzoek naar huidkanker van Jean-Christophe Marine. ‘In mijn artistieke werk,’ zo vertelt ze, ‘gebruik ik verschillende kunstvormen: tekeningen, poëzie, installaties, beeldhouwwerk, muurschilderingen. Via mijn werk probeer ik aansluiting te vinden bij mijn fantasie, aan te knopen bij wat leeft. Ik wil dingen bijeenbrengen die nog niet met elkaar verbonden zijn, dus dingen of wezens samenbrengen die elkaar in principe nooit ontmoeten, verhalen die in principe volledig losstaan van elkaar, en ervoor zorgen dat er toch een raakvlak ontstaat.’

De macht van de verbeelding

In een vroeger werk heeft Sandra een filosofische ode gebracht waarin een krekel centraal stond. Ze heeft het daarbij over ‘de vorige levens van een krekel die in de loop van zijn leven verschillende mensen heeft ontmoet. Hij heeft kennisgemaakt met een minderjarige, een soldaat uit de Eerste Wereldoorlog en een klein Chinees meisje. En door terug te kijken op die levens vraagt de krekel zich af wat de zin van zijn bestaan is en welke relatie hij met de mensen heeft.’ Een netwerk van relaties die in het echte leven onwaarschijnlijk zijn, maar die in de fantastiewereld mogelijk worden zodat het makkelijker is het in vraag te stellen.

Voor deze residentie concentreert Sandra Lorenzi zich op iemand die zorg nodig heeft en verdiept ze zich in een nieuw netwerk van relaties. Dankzij de enorme creatieve kracht van de verbeelding brengt ze een relatie tot stand tussen de patiënt die kanker heeft of gehad heeft en zijn kankercellen. ‘Die band met fantasie is bij mij heel sterk. Ik denk dat de kracht, de mogelijkheden van verbeelding te vaak onderschat worden. We hebben het altijd over intelligentie, verstand, maar soms vergeten we fantasie te zien als een kracht die het mogelijk maakt om in de wereld andere relaties aan te gaan en die ons ook in staat stelt om naar een andere toekomst te evolueren.’ Door de keuzemogelijkheden anders te configureren zou verbeelding de patiënt kunnen begeleiden bij zijn confontatie met de kanker. De werkelijkheid loslaten om er daarna beter mee te kunnen omgaan.

De ziekte visualiseren en ze verklanken met poëzie

Daarvoor gebruikt Sandra organoïden, kleine stukjes tumor die via biopsieën bij de patiënt zijn weggenomen en in leven worden gehouden om verschillende geneesmiddelencombinaties te testen en voor elke pathologie de beste behandeling uit te werken. Bij de installatie van Sandra en Jean-Christophe bieden die organoïden de patiënten de mogelijkheid om visueel contact te hebben met die cellen en zo kunnen ze de ziekte die hen treft of getroffen heeft letterlijk objectiveren.

Voor de concrete invulling van deze moedige confrontatie – ziekte is een onderwerp dat in de hedendaagse kunst zelden zo recht-voor-de-raap aan bod komt – kozen ze ervoor Metamorfosen van Ovidius voor te lezen, een boek waarin de schrijver ‘een soort poëtisch organisme beschrijft. Sommige emoties, zoals jaloezie, lust of woede, leiden tot het verstenen van zielen of lichamen. En het woord kanker komt erin voor. En dat boeide ons enorm, die parallel tussen poëzie uit de oudheid, dat beeld van verstenen en (…) het gebruik van hypermoderne spitstechnologie zoals bij fundamenteel kankeronderzoek’. Sandra wou een belangrijke plaats inruimen voor (ex-)patiënten en nodigde hen uit deel te nemen aan een expressie-workshop met de bedoeling een antwoord te vinden op de vraag die centraal staat in haar werk: ‘Wat zou je tegen je cellen willen zeggen?’. Een manier om de visualisatie van de ziekte te confronteren met een andere uitdrukkingsvorm die woorden plakt op een relatie die al te vaak onbespreekbaar is.

De film zal die confrontatie in beeld brengen en vertoond worden op het einde van de Art&Science-residentie van Sandra en Jean-Christophe, tijdens Art meets Science in the Anthropocene, de tentoonstelling van Studiotopia die plaatsheeft van 5 mei tot 19 juni 2022 in Bozar.

Meer weten over…

Studiotopia

Studiotopia is een initiatief dat samenwerking wil aanmoedigen tussen culturele instellingen, onderzoeksinstituten, universiteiten, innovatiecentra, kunstenaars en burgers. Het initiatief wordt mee gefinancierd door het programma Creative Europe en acht Europese culturele instellingen werken eraan mee: het Paleis voor Schone Kunsten (Bozar) en GLUON in Brussel, Ars Electronica in Linz, het Cluj Cultural Centre in Cluj, het Laznia Center for Contemporary Art in Gdansk, Onassis Stegi in Athene, de Vrije Universiteit Amsterdam en Laboral in Gijon. Gedurende de looptijd van dit initiatief (2019-2022) biedt STUDIOTOPIA bij de partnerinstellingen een waaier van activiteiten aan: residenties, tentoonstellingen, pop-up labs, workshops en lezingen. Tijdens residenties die 17 maanden duren, brengen 13 teams verspreid over heel Europa 25 wetenschappers en 13 kunstenaars of kunstenaarscollectieven bij elkaar om samen projecten uit te werken die kunst en wetenschap dichter bij elkaar brengen. Ter afsluiting van de residenties zullen de resultaten van die samenwerkingen in de verschillende partnerinstellingen tentoongesteld en aan het publiek voorgesteld worden.

Voor meer info: https://bitly.com/studiotopia

Het VIB Grand Challenges Program

Het VIB (Vlaams Instituut voor Biotechnologie) is de wetenschappelijke partner van deze Art&Science-residentie. Die maakt deel uit van het VIB Grand Challenges Program, dat de maatschappelijke impact van het VIB wil vergroten door interdisciplinaire en grensverleggende onderzoeksprogramma’s te steunen, en dat in de meest uiteenlopende domeinen, zoals innovatieve behandelingen, epidemiologische controle, duurzame landbouw en gerichte behandelingsstrategieën. De onderzoekers streven ernaar hun ontdekkingen ten dienste te stellen van de patiënten en de hele samenleving. Professor Sofie Bekaert, coördinator van het Grand Challenges Program, benadrukt: ‘Het residentieprogramma met kunstenaars is een sprong in het onbekende, de ultieme vorm van interdisciplinariteit. De taal, instrumenten, esthetiek en ethiek van beide disciplines zijn heel verschillend, maar ze behoren allebei tot de meest creatieve. Wij denken dat die interactie tot nog meer creativiteit zal leiden en een aanzet zal zijn tot zichtbaarheid en een dialoog met alle deelnemende partijen en het grote publiek in het algemeen.’

Voor meer info: https://vib.be/grand-challenges-program

Useful links